Nepoželjno u srpskom svetu

Za Antenu M piše: Aleksandra Bosnić Đurić

Nema tu ničeg što do sada već nije viđeno u post festum napisanim studijama o represivnim sistemima, poput aktuelnog srpskog i njegovog prirodnog pandana – ruskog sveta. Da su najbolje studije slučajeva tokom istorije nastajale poslije a ne tokom represija, dokaz je njihovog prisilnog potencijala kao glavne poluge moći. Dvije su, međutim, vrste konsekventno primjenjivanog pritiska u tamnovilajetskim prostorima „svetova“ – najprije, ustanovljenje principa i kriterijuma nepoželjnosti, a potom i primjena raznovrsnih represalija. I intenzitetom, i metodološki.

Iako je kategorija građanina drugog reda uglavnom nezvanična i akademska, ukoliko bi srpski svet u svojoj punoj zamisli postao ideološko-politička realnost na Zapadnom Balkanu upravo bi ova podjela na dostojne i nedostojne građane postala nešto poput uobičajene prakse društvene selekcije. Prema uobičajenim teorijskim odrednicama, građanin drugog reda je osoba koja je sistemski i aktivno diskriminisana u okviru neke države ili druge političke jurisdikcije, uprkos svom nominalnom statusu građanina ili legalnog boravka. Pa, iako nijesu nužno ilegalni imigranti ili kriminalci i prestupnici, građani drugog reda imaju značajno ograničena zakonska prava, građanska prava i socio-ekonomske mogućnosti i često su izloženi maltretiranju od „nadređenih“.

Uobičajeno je da se politički sistemi koji podrazumijevaju postojanje drugorazrednog građanstva smatraju sistemima u kojima se masovno krše ljudskih prava. Karakteristično je da vlade država u kojima ova praksa postoji obično poriču postojanje građana drugog reda u okviru svojih politika, a neka od tipičnih ograničenja s kojima se suočavaju ovako uskraćivani građani, jesu ograničavanje upotrebe maternjeg jezika, ograničavanje vjere, obrazovanja i slobodnog političkog izražavanja.

U, još uvijek nezvaničnim, granicama Srpskog sveta kriterijumi represivnosti i ograničavanja građanskih prava najčešće se ispoljavaju u kategorijama nacionalnog i vjerskog identiteta i političkog i ideološkog neistomišljeništva. Nacionalni i vjerski identitet je projektovan kao neupitna vrijednost prema kojoj se mjeri dostojnost svakog njegovog pripadnika, pa dakle i stepen građanskih prava koje će moći da ostvari. U konkretnom slučaju, manjinska pozicija nije sama po sebi snažno devalvirajuća ukoliko se ona može svrstati u grupu dobrih, poslušnih, lojalnih i funkcionalizovanih manjina. No, čak ni nacionalna ni vjerska „čistota“ sama po sebi ne mora biti garant ove dostojnosti bivanja poželjnim u srpskom svetu, ukoliko ih prate političko neistomišljeništvo ili ideološko suprotstavljanje.

U nizu markantnih i ilustrativnih primjera ovakve nepoželjnosti, u proteklih dvadesetak dana, tri se posebno izdvajaju.

U tekstu pod naslovom Koncert za Nermina – islamizacija Podgorice, koji je na portalu Borba objavljen 4. septembra pa potom uklonjen, a koji problematizuje koncert kojim su muzičari u Podgorici podržali kampanju Nermina Abdića za lokalne izbore koji Podgoričane očekuju 29. septembra, navodi se da nosilac liste Demokratske partije socijalista „ipak pripada religioznoj i nacionalnoj manjini i teško može da pod svoje skute objedini ono što je Podgorica bila, a i danas je“, kao grad koji je „naselje pravoslavnih stanovnika i njihova tradicija“.

Samo par dana kasnije, u Srbiji, viđenoj kao zemlji matici srpskog sveta, grupa roditelja djece u osnovnoj školi u Ripnju, prigradskom naselju Beograda, žalila se direktoru da je u jednom odjeljenju previše djece romske nacionalnosti. Prema izjavi Danijela Ramanovića, jednog od roditelja čije dijete je učenik škole, „oni su rekli da ne žele da njihova djeca idu sa toliko romske djece u školu iz razloga što će ta djeca njih da ometaju u raznim situacijama“, kao i da se „čak i među nekim Romima, koji se predstavljaju kao Srbi, romska djeca označavaju kao vašljiva i prljava“.

U, još uvijek po ustavnom uređenju sekularnoj državi Srbiji, u vojvođanskoj varoši Sremskoj Mitrovici, za 14. septembar najavljen je Sveškolski sabor, moleban za đake i, kako se navodi, bogat kulturno-umjetnički program u sportskoj hali Pinki, u organizaciji Eparhije sremske Srpske pravoslavne crkve, a „organizatori pozivaju đake, roditelje, učitelje, nastavnike, profesore i vjernike da uveličaju skup“ uz pjesme, kako kažu, „poznate pjevačice rodoljubivih pjesama Danice Crnogorčević“. Prema posljednjem popisu iz 2023. godine, trenutno, u Sremskoj Mitrovici živi 62.490 Srba, 1341 Hrvat,1328 Roma, 531 Mađar, 412 Jugoslovena, 412 Rusina, 333 Ukrajinaca, 248 Slovaka, 98 Crnogoraca, 91 Makedonac, 82 Rusa, 59 Njemaca, 55 Albanaca, 44 Slovenaca, 33 Muslimana, 31 Bošnjak, 25 Bugara, 25 Rumuna 9 Bunjevaca, 9 Vlaha i 3 Goranca. Logično je pretpostaviti da ovakva etnička struktura podrazumijeva i konfesionalnu različitost, kao i činjenicu da su neki građani – ateisti.

U modernim društvima, međutim, pod pojmom građana podrazumijeva se cjelina ekonomskih, socijalnih, kulturnih, religijskih, pravnih i političkih statusa i prava, koje ima pripadnik jedne zajednice ili društva. Građanstvo je, dakle, skup različitih praksi koje definiše svaku ličnost kao ravnopravnog člana društva. Ljudi mogu da imaju različite identitete i pripadnosti, ali su svi podjednako - građani. Građanstvo, dakle, nije tek samo jedna forma identiteta – to je „politički identitet par exellence i pomaže da se pacifikuju razjedinjujući sentimenti drugih identiteta“. Proglašavanje nekih građana, eksplicitno ili implicitno, nepoželjnim predstavlja opasnu i anticivilizacijsku praksu čije smo otrovne plodove već iskusili u ne tako davnoj prošlosti.

I samim tim je – nepoželjno.