Za Antenu M piše: František Šistek
U postkomunističkim državama srednje i jugoistočne Evrope, investitorske građevinske firme koje nastoje da ostvare glomazne i kontroverzne graditeljske projekte koriste jednu efikasnu strategiju u odnosu sa javnošću i lokalnim vlastima. U medije se uz bombastične tekstove prvo izbace kompjuterske vizualizacije, naprimjer neprimjereno visoki nebožderi uz megalomanski tržni centar, čija izgradnja zahtjeva recimo likvidaciju lokalnog parka i demoliranje cijelog starog kvarta. Dio javnosti, medija i lokalnih aktivista se animira i pojave se kritički glasovi. Čim prođe prva faza šoka i diskusija, odjednom se pojavi „glas razuma“ koji će djelimično prihvatiti kritiku i zagovarati neki srednji put. U medije se tom prilkom izbaci prilagođena verzija projekta: neboždera neće biti ukupno deset nego samo sedam, i neće imati trideset spratova nego samo dvadeset pet. Planirani tržni centar smanjiće četvrtinu, od zelenila ostaće nekoliko drva pored novog parkinga, vjeverice će biti humano preseljene u šumu iza grada, i od istorijskog kvarta, ostaće sačuvane dvije najvrjednije kuće. I ovaj drugi, navodno prilagođeni projekat, u suštini ništa manje skandalozan od onog prvobitnog, uspješno je proguran i realizovan. Zato što prvi projekat nikad nije ni ozbiljno planiran, samo virtuelno i strateški u okviru odnosa s javnošću, kao svojevrsni probni balon, dok je stvarni cilj od samog početka predstavljalo ostvarenje naizgled umjerenijeg i realističnog plana broj dva.
Slična strategija prisutna je i u političkom životu. U septembru 2024. mediji u zemljama bivše Jugoslavije i širom svjeta prenijeli su izjavu gradonačelnika Beograda Aleksandra Šapića, koji je najavio da će doći do izmještenja posmrtnih ostataka Josipa Broza Tita iz Muzeja Jugoslavije, koje će biti preuređeno kao Muzej srpske istorije, kao i do ekshumacije grobnice narodnih heroja Jugoslavije na Kalemegdanu, i da će u centru Beograda biti podignut spomenik četničkom vođi Draži Mihailoviću, koji je poslije Drugog svjetskog rata osuđen na smrt i strijeljan kao kolaboracionista. Prijetnje da će Titovo tijelo biti izbačeno iz Kuće cvijeća pojavljivale su se već tokom raspada Jugoslavije i ratova početkom 90-ih godina prošlog vijeka. Od divljih vremena kada su srpski radikali prijetili da će Titovo tjelo probiti glogovim kocem kao vampira i baciti u Savu ili Dunav ipak su prošle tri decenije. Današnji gradonačelnik Beograda nije stari radikal nego savremeni naprednjak, i zato je obećao da će Titovo tijelo biti ekshumirano na civilizovan način.
Gradonačelnik Beograda je u svojoj skandaloznoj izjavi najavio nekoliko različitih projekata vezanih za transformaciju istorijskog pamćenja. Najveće interesovanje javnosti izazvala je ideja izbacivanja iz groba legendarnog vođe partizanskog pokreta iz Drugog svjetskog rata, doživotnog predsjednika poslijeratne Jugoslavije i svjetski poznatog državnika. Reciklirana i ponovo aktuelizovana ideja njegove ekshumacije podrazumijevala je i njegovo posthumno protjerivanje iz Srbije u Hrvatsku, odnosno Kumrovec gdje je i rođen. (O ekshumaciji njegove supruge Jovanke, takođe rođene u Hrvatskoj i sahranjene u Kući cvijeća 2013, gradonačelnik Beograda se nije eksplicitno izjasnio). Uglavnom, reakcije na ovu ideju širom regiona i ostatka svijeta bile su izrazito negativne. Josip Broz Tito je dan danas jedna od rijetkih svjetski poznatih i prepoznatljivih političkih ličnosti sa Balkana, i uprkos činjenici da je bio i ostao komunista, uglavnom se u Evropi, Americi, Aziji i Africi smatra za pozitivnu i atraktivnu istorijsku ličnost. Za Dražu Mihailovića su, naravno, izvan regiona čuli samo rijetki stručnjaci i poznavaoci mračnih strana balkanske istorije.
Čim se napravila dovoljna buka i skandal se rasplamsao, pojavio se „glas razuma“. U članku iz 21. septembra 2024, objavljenom u uticajnim digitalnim novinama Politico, koje izlaze u glavnom gradu EU Briselu na engleskom, kratko i sažeto je analizrana cijela afera koja je uzburkala zapadni Balkan. Josip Broz Tito je u članku, koji su potpisali novinari Una Hajdari i Mathew Karnitschnig (Karničnik), prikazan u apsolutno pozitivnom svjetlu: kao „ikonski lider iz Drugog svjetskog rata“, „titan jugoslovenske istorije“, s kubanskim cigarom u ruci i prepoznatljivim bijelim odijelom, koji je decenijama vješto vodio svoju „atipično umjerenu socijalističku zemlju“ i održavao bliske odnose istovremeno sa Zapadom i sa Istokom. Draža Mihailović je pomenut samo u jednoj rečenici kao „srpski lider pronacističkog kolaboracionističkog četničkog pokreta kojeg je Tito osudio na smrt poslije Drugog svjetskog rata.“
Ulogu glasa razuma i personifikacije racionalnog pristupa dobio je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, koji je poslije nekolikodnevne medijske afere odbacio ideju svog partijskog druga i gradonačelnika Beograda: „Nikad nisam bio ljubitelj komunista i komunističkog režima, ali Josip Broz je dio naše istorije. Živio je ovdje, pokopan je ovdje i ostat će dio jugoslovenske i srpske istorije“, izjavio je Vučić za Politico. Vijest da je predsjednik Srbije takoreći odlučno sahranio ideju da se Tito izbaci iz groba i posthumno protjera u susjednu Hrvatsku prenijeli su na udarnom mjestu mediji iz regiona. I time je, izgleda, cijela afera opet utihnula. Koliko je poznato, gradonačelnik Beograda nije htio ili nije smio da reaguje.
Pada u oči da se u pomenutom članku iz Politico nisu pojavili drugi glasovi, nisu citirani drugi političari, istoričari ili politički analitičari. Jedini čovjek koji je dobio prostor bio je upravo Vučić. Doduše, novinari se pozivaju na neke neodređene „posmatrače“ (observers), ali izbjegavaju da ih imenuju ili približe čitaocu o kojim posmatračima bi ovdje moglo da se radi. Pomenuti posmatrači po njima tvrde da Vučić navodno nastavlja s Titovom inostranom politikom time što održava veze istovremeno sa Briselom i Moskvom, i da koristi nasljeđe nekadašnjeg jugoslovenskog predsjednika, jednog od osnivača i lidera Pokreta nesvrstanih, u građenju veza s afričkim državama. Sljedi još jedna važna poruka. „Natezanje oko Titovih kostiju“, tvrde autori, navodno pokazuje krhku ravnotežu, koju današnji srpski vođa, kojeg mnogi u inostranstvu smatraju za nacionalistu, mora da održava u vlastitim redovima, u kojima se nalaze brojne ličnosti sa znatno kranjijeg desnog političkog spektra, dakle, mnogo teži desničari i nacionalisti od samog Vučića.
Svrha „natezanja oko Titovih kostiju“ je, međutim, očito drugačija. Prvo, radi se o vještačkoj aferi čiji je cilj pokazati Vučića kao „glas razuma“, kao predstavnika „zlatnog srednjeg puta“ između komunističke (ljevičarske) prošlosti i današnje nacionalističke ultradesnice. Drugo, za upotrebu u inostranstvu, gdje je Tito ostao zapamćen kao jedan od rijetkih pozitivnih likova moderne balkanske politike, Vučić se predstavlja kao njegov svojevrsni nasljednik. Ovo naravno nije prvi slučaj, Vučić je u inostranstvu i ponekad i pred domaćom javnošću već više puta igrao ulogu novog Tita ili se s njim otvoreno upoređivao. U aprilu 2017. poslije presjedničkih izbora u Srbiji, Politico je objavio intervju s Vučićem, koji je potpisao isti Mathew Karnitschnig, s naslovom „Tito je bio vrlo pametan momak“. Naslov je izvađen iz citata tada novoizabranog srpskog predsjednika o pokojnom doživotnom jugoslovenskom predsjedniku: „On je bio komunistički diktator, ali je bio vrlo pametan momak. Bravar, možete li da zamislite? Ali on je bio vrlo pametan. Znao je kako da poveže ljude... To je ono što nam treba. Moramo da povežemo ljude.“
Dok je Tita smatrao za „pametnog momka“, prema listu Politico, koji očito ima slabost i prema Titu i prema Vučiću, konkretno u jednom tekstu objavljenom 4. jula 2020. Vučić je sebe samog opisao kao „malog momka sa Balkana“. Novinari ovog uticajnog evropskog medija su u pomenutoj izjavi očito vidjeli pretjeranu skromnost, i zato su čitaoce podjsetili da Vučić u stvari nije mali momak nego ima čitava dva metra, da je već jednu deceniju „dominantna ličnost u Srbiji, najvećoj i najmnogoljudnoj od šest zapadnobalkanskih država koje traže članstvo u EU“, kao i da je njegova partija mjesec dana ranije na parlamenternim izborima u Srbiji osvojila zavidnih 60 odsto glasova. I na kraju, da je „ovih dana Vučić ponekad upoređivan sa Josipom Brozom Titom, vođom komunističke Jugoslavije (…) prije nego s Miloševićem.“
Upoređivanje Vučića s Titom ima jedan utilitaran cilj: potezanje za ličnošću globalno poznatog jugoslovenskog lidera iz vremena Hladnog rata koristi se da bi se zamaglila, oprala i sakrila realna politička karijera današnjeg srpskog predsjednika 90-ih godina i njegova neupitna veza sa Slobodanom Miloševićem. Iz ispeglane i pojednostavljene priče o Vučiću istisnut je mračni lik njegovog stvarnog političkog oca, mentora i direktnog ideološkog prethodnika. Uostalom, sam Milošević je mnogim zapadnim političarima, novinarima i diplomatama tokom raspada Jugoslavije i krvavih ratova 90-ih nerijetko smatran za prilično racionalnog političara, u upoređenju s tadašnjim otvoreno ekstremnim predstavnicima srpske nacionalističke politike, Karadžićem i Mladićem u BiH ili Šešeljem u Srbiji. I sam Milošević je pokušavao, iako manje vješto i manje uspješno, da istovremeno održava veze s Istokom, Zapadom i globalnim Jugom. Koliko je, međutim, besmisleno upoređivanje Vučića s Titom, jasno se vidi iz sljedećeg očiglednog primjera. Tito je 1948. rekao Staljinu – ne. Jasno i jednostavno. Je li Vučić rekao Putinu – da ili ne? Je li Briselu rekao – da ili ne? Nimalo jasno, i još manje jednostavno.
Priča o iskopavanju Tita iz groba ne pominje se više u medijima nakon što je Vučić dao izjavu listu Politico da od te ideje nema ništa. Je li to kraj priče? Nisam sasvim siguran. Je li završena priča o demoliranju grobnice narodnih heroja na Kalemegdanu i ekshumaciji četiri čuvena narodna heroja Jugoslavije – Ivan Milutinovića, Đura Đakovića, Iva Lole Ribara i Moše Pijade, u ime borbe protiv demoniziranog komunističkog nasljeđa? Jasan odgovor na ovo pitanje nismo čuli ni od Vučića, ni od Šapića, ni od drugih retrogradnih naprednjaka. Pretpostavljam da makar za sada neće biti ništa ni od tog plana, koji je u regionu i svijetu dobio manje pažnje od najavljene ekshumacije Josipa Broza Tita. Ipak, moguće je da će vlasti u Srbiji u desnu krajnost krenuti jednim zlatnim srednjim putem: dok se grobovi jugoslovenskih heroja neće dirati, i dalje nije iskljućeno da će se prije ili kasnije usred Beograda, u ime definitivnog otklona od bezbožničkog komunizma i partizanštine, u ime navodnog nacionalnog pomirenja, podići kip Draže Mihailovića. Ovu namjeru do sada niko od srpskih zvaničnika nije negirao niti osporio.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR