Čemu služe konspiracije?

Za Antenu M piše: Aleksandra Bosnić Đurić

Teorije zavjera su, bez sumnje, jedno od najdjelotvornijih „pogonskih goriva“ autokratija. Moguće ih je razlikovati po projektovanom učinku, snazi implantacije u (pod)svijest građana, ali i po efektima u različitim fazama uspostavljanja, konzerviranja ili rastakanja autokratskih režima. Upravo u zavisnosti od faze (razvojna, stagnirajuća ili opadajuća) i potreba centara moći, razlikovaće se i njihov intenzitet. Ovo unekoliko objašnjava i različite vrste konspiracija kojima se, recimo, vlasti u Srbiji i Crnoj Gori trude da uguše i amortizuju studentske proteste u obje države.

Ne čudi ni činjenica da su se na državnom obilježavanju Sretenja u Sremskoj Mitrovici, kao priredbi tokom koje su najglasnije upućene poruke o obračunu s pobunjenim građanima, pojavili predstavnici vlasti kako Srbije, tako i Crne Gore i Republike Srpske, kao i puni autobusi putujućih podržavalaca aktuelnog srpskog režima. Isti oni koji spremno čekaju da na svim sljedećim izborima, ukoliko im to rasplet političkih okolnosti dozvoli, opredjeljuju volju birača. Gdje god.

U zalazećoj fazi posljednjeg autoritarnog režima u Srbiji koji je, sada već nesumnjivo i vidljivo izmijenio i regresirao političke pejzaže i Crne Gore i Republike Srpske, porađanjem i uzgojom ideje srpskog sveta, ovih je mjeseci (a proteklih dana izrazito energično) lansirana teorja o obojenim revolucijama, kao najaktuelnijoj verziji konspirativnih teorija. Prema definiciji Oksfordskog riječnika, teorija zavjere (conspiracy theory) definisana je kao teorija po kojoj se neki događaj dogodio kao rezultat zavjere između zainteresovanih strana, kao „uvjerenje da je neka tajna, ali uticajna služba (tipično s političkom motivacijom i ugnjetavačkom namjerom) odgovorna za neki neobjašnjeni događaj“.

Pa, iako se obojenim revolucijama nazivaju protesti kojima su obarani autoritarni režimi u bivšim sovjetskim republikama, predstavnici vlasti su masovne proteste zbog rušenja nadstrešnice na Željezničkoj stanici u Novom Sadu i stradanja petnaestoro ljudi nazvali pokušajem obojene revolucije i rušenjem države, kreirajući tako konspirativnu teoriju, za koju joć uvijek nije jasno ko joj je ciljna grupa, ali je jasno da će „Beograd i Moskva biti zajedno“ u borbi protiv ove „pošasti“. Problem ciljne grupe ove teorije, koji se krije u činjenici da oko 80% građana Srbije podržava zahtjeve studenata, a trećina navodi da je učestvovala u aktuelnim protestima (prema istraživanju javnog mnjenja koje je sprovela Crta), donekle je saniran često divergentnim porukama javnosti, kako međunarodnoj tako i domaćoj, pa se u priču uvode i autonomaši i nepostojeći vojvođanski separatisti, hrvatske obavještajne službe, dok je istovremeno i samo naizgled paradoksalno, zapadnim diplomatama u Minhenu servirano da iza protesta stoje Rusi i njihova tajna služba. Preteča ovih teorija zavjere lansirana je još prvih dana novembra 2024. godine, kada je na društvenim mrežama dio režimskih glasnogovornika u Srbiji popularisao tezu da je pad nadstrešnice osmišljena diverzija kojoj je bio cilj da se protiv Srbije povede „hibridni rat“ i da se tako čitava zemlja „uvuče u haos“.

Vjerujem da ćemo se u narednom periodu uvjeriti i u kom pravcu će se razvijati teorije konspiracije u Crnoj Gori povodom studentsko-građanskih protesta. Do sada su se pojavile dvije markantne sižejne linije – jedna po kojoj ovi protesti nijesu autentična građansko-studentska pobuna, već iza njih stoje snage bivšeg režima koji bi da se vrati na vlast i druga, prema kojoj proteste organizuju crnogorske kriminalne grupe. Pitanje je vremena kada će se obje konspirativne teorije uliti u jednu, naime, o obojenoj revoluciji koja hara regionom.

Kada je riječ o Srbiji, dok traju „istraživanja“ o tome koja strana služba podstiče studentsko-građanske proteste i dok se emisari na dva kraja svijeta šalju sa suprotnim porukama i „uvidima“, opet bi bilo važno da se sjetimo činjenica. One govore dovoljno glasno: 1. u Srbiji ne postoji vladavina prava; 2. Srbijom hara korupcija u svim oblastima; 3. u Srbiji su uzurpirane sve institucije i njihovi vlasnici odavno nisu građani; 4. u Srbiji se godinama stigmatizuju i progone politički i građanski aktivisti, novinari i nesaglasni građani svih profesija; 5. Srbija je u vlasti jedne partije i interesne klike; 6. građanima Srbije koji su u protestima se prijeti putem režimskih medija; 7. medijski javni servisi ne rade u okviru svojih zakonskih ovlašćenja; 8. nema više nikakve sumnje da živimo u uznapredovaloj autokratiji koja prelazi u diktaturu; 9. sve navedeno traje već gotovo trinaest godina; 10. Srbija je iznutra okupirana država, čiji režim putem ideološko političkog konstrukta srpskog sveta može ozbiljno da destabilizuje cijelo područje Zapadnog Balkana i sve zajedno nas uvede u zonu konflikata s nesagledivim posljedicama.

U studiji Concpiracy Theories as Stigmatized Knowledge iz 2016. godine,  američki politikolog Majkl Barkan (Michael Barkun) piše da su teorije zavjere intelektualni konstrukti ili obrasci koji se nameću društvu „kako bi se stvorio utisak poretka u događajima“. Šireći tvrdnju da je neka mala i skrivena grupa ljudi izmanipulisala događaje, teorija zavjere može da bude različito dimenzionirana: „lokalna ili međunarodna, usmjerana na pojedinačne događaje, ili takva da pokriva višestruke incidente i čitave zemlje, regione i istorijske periode“. Ipak, svaka varijacija teorije zavjere ima određene univerzalne funkcije: teorije zavjere sadrže snažan „ujedinjujući“ naboj i proizvode izrazitu „mi“ perspektivu u odnosu na sve „one“ koji ugrožavaju političku zajednicu s polja i iznutra. Tim procesom se zamjenjuje puko administrativno-političko jedinstvo, a pripadnici „ugrožene“ zajednice se dovode u stanje kolektivne povezanosti karakteristične za mobilizaciju u ratnom stanju. Istovremeno, bivaju suspendovani svi oblici građanskih i političkih prava, kojima se pripisuje subverzivni karakter, a aktuelni režim se promoviše u jedinu moć koja „zna“ kakvi se „mračni planovi“ spremaju, u jedinu moć koja može da održi red unutar političke zajednice i jedinu moć koja može da tu istu političku zajednicu odbrani od spoljnih opasnosti.

Zato, na pitanje čemu služe teorije konspiracije, lansirane iz jednog centra moći tako da obuhvataju najmanje tri države Zapadnog Balkana, odgovor je dovoljno jasan i uznemirujuć: one bi trebalo da služe masovnom utrnuću javnog mnjenja i građanskog otpora usmjerenog protiv jednog autokratskog režima kojem, po svemu sudeći, nikada neće biti dovoljno ni moći ni uticaja, ni novca, i za kojeg istinska stabilnost svih država u okruženju, baš kao i građanska i demokratska konsolidacija Srbije, predstavlja „prazno“ polje.

Polje u kojem ovakav režim ne bi mogao da opstane.