Veliki obračun sa znanjem

Za Antenu M piše: Aleksandra Bosnić Đurić

Autoritarnim vlastima nijesu potrebni obrazovani građani. Upravo suprotno. Nepodnošenje univerzitetske zajednice koja se otima kontroli iz jednog centra moći samo je prirodna manifestacija odsustva ove potrebe. Međutim, kada nepoštovanje preraste u progon, marginalizaciju, pokušaj odstranjivanja iz javnog života i destrukciju, onda je već izvjesno riječ o tiranskim ili diktatorskim politikama i režimima. Obračun s obrazovanjem u srpskom svetu počeo je godinama i decenijama ranije, ali upravo ovih dana u Srbiji ima svoju raskošnu progresiju, koja će sasvim izvjesno imati i svoju markantnu odrednicu u budućim istorijama ne samo Srbije nego i Zapadnog Balkana i Evrope. Kao što će to imati, bez obzira na naše pojedinačne ukuse, vizure, procjene, ocjene i projekcije i studentsko-građanski protest 2025. u Srbiji.

Ne bez razloga, ovih dana često citiran Džejson Stenli u studiji Kako funkcioniše fašizam? navodi nekoliko primjera velikih obračuna sa znanjem, orkestriranih pod dirigentskim palicama autokrata ili tiranina koji su se dešavali bilo u trenutku njihovog dolaska na vlast, bilo u trenucima kada su posumnjali da je njihova vlast ugrožena. U trenutku kada je progon članova akademske zajednice u Srbiji u jeku, a ovaj progon podrazumijeva i fizičko i psihičko i pravno nasilje, uputno je podsjetiti se nekih navoda iz Stenlijeve studije.

Recimo onog koji je posvećen Viktoru Orbanu, velikom prijatelju aktuelnog predsjednika Srbije a koji je nakon dolaska na vlast osudio škole kao legla liberalne indoktrinacije, nacionalizovao školski sistem koji je do tada bio pod upravom opštinskih školskih odbora i uveo profesionalnu organizaciju kojoj su morali da se pridruže svi učitelji, a koja ih je obavezivala da služe u interesu nacije: „Novi nacionalni kurikulum preporučuje djela antisemitskih mađarskih pisaca. Škole podstiču aktivnosti koje prizivaju mitsku mađarsku prošlost, kao što su jahanje ili pjevanje mađarskih narodnih pjesama“.

I onog koji je posvećen drugom velikom prijatelju aktuelnog predsednika Srbije, Redžepu Taipu Erdoganu, čija je jedna od prvih mjera nakon pokušaja državnog udara protiv njega 2016. godine bila da otpusti više od pet hiljada dekana i naučnih radnika na turskim univerzitetima, zbog sumnje da imaju prodemokratska i proljevičarska ubjeđenja. Tokom te čistke, mnogi su završili  u zatvoru.

Stenli navodi i intervju Ismeta Akče, profesora politikologije, koji je dao za Glas Amerike,  nakon što je u februaru 2017. godine uklonjen sa Tehničkog Univerziteta Jildiz u Istanbulu. Ismet Akča je tada dao i svojevrsnu definiciju, univerzalno važeću, za obračune svih represivnih režima s univerzitetima: „Ljudi uklonjeni u ovim čistkama nijesu naprosto lijevo orijentisane demokrate nego i veoma dobri naučnici, veoma dobri profesori. Sklanjajući ih, vlada napada i samu ideju visokog obrazovanja, samu ideju univerziteta u ovoj zemlji“. Prema Stenliju, upravo degradirajući visokoškolske institucije i svodeći društvenu raspravu na ideološki sukob, represivne politike degradiraju informativne prostore gušeći stvarnost. 

U prvoj polovini dvadesetog vijeka, jednu od najboljih teorijskih eksplikacija represivnih modelovanja stvarnosti dao je Karl Manhajm formulacijom da je represivna politika uvijek lišena najelementarnije spoznaje i usredsređena na jednu jedinu funkciju – da bezuslovno i nasiljem prokrči puteve ka djelotvornosti svog koncepta. Ona to čini najprije tako što uništava „sve one idole“, sve referentne tačke koje čine da se istorija doživljava kao realni proces, a potom i tako što „obraća pažnju na dušu masa“, posebno na njihovu volju za moć i njihove instinkte, čije funkcionisanje pomno prati. Tako kreirana lažna svijest masa postaje glavni protagonista ideoloških i političkih manipulacija.

Represivna priroda autoritarnih režima zapravo se nigde tako jasno ne manifestuje kao u odnosu prema naučnom znanju. To je, uostalom, potpuno razumljivo. Jer, tamo gdje autoritarni sistem traži slijepu poslušnost, nauka nudi sumnju. Tamo gdje autoritarni sistem projektuje unaprijed pripisane političke identitete, nauka odgovara raspravom i otvorenim dijalogom. Tamo gdje autoritarni sistem traži djelotvornost i efikasnost po svaku cijenu, nauka insistira na promišljanju postupaka i metoda. Između autokratskog načina vladanja i akademskog svijeta postoji, dakle, duboka, suštinska i nepremostiva suprotnost. Koegzistencija ova dva načina mišljenja je isključena. Zbog toga, veliki obračun sa znanjem koji ovog trenutka sprovodi autokratski režim u Srbiji i ne bi trebalo da predstavlja iznenađenje. Niti predstavlja istorijsku novost. Ali, upravo zbog toga, pokazuje nesposobnost autokratskog režima da iz te iste istorije uči.

U takvim obračunima nauka nikada, dugoročno gledano, nije bila poražena.