Ograđeni opresijom

Za Antenu M piše: Aleksandra Bosnić Đurić

Podrazumjevajući vokabulari i prakse diktatorskih režima, koje su neki među nama svojevremeno upoznavali iz dobre fikcije ili vrsnih socioloških i politikoloških studija – u Srbiji se sve ubjedljivije, kao neposredna životna iskustva, ugrađuju u živote sada već velikog broja njenih građana. Utisak je da smo postali nešto poput crne rupe na tepihu, bolje ili lošije ustrojenih, evropskih zemalja. Ograđeni opresijom. Ponekad ograđeni jedni od drugih, čak i onda kada je riječ o političkim sličnomišljenicima. Ali, koliko god se razlikovali naši individualni životni stilovi, deportacije, informativni razgovori, masovna privođenja studenata, pisaca, profesora, kazne pritvorima, suspenzije i otkazi, politički procesi, politički kažnjenici, potjernice, batinaške falange – postali su naša zajednička stvarnost. Stvarnost u kojoj opresija stalno raste.

Sredinom devedesetih, italijanski filozof Đorđo Agamben pokušao je da odgovori na pitanje šta je logor, kakva je njegova pravno-politička struktura i zašto su takvi događaji uopšte bili mogući? Odgovor ga je, kako piše, naveo da logor ne posmatra isključivo kao istorijsku činjenicu i anomaliju koja pripada prošlosti već i kao pravnu normu, skrivenu matricu političkog prostora u kojem još živimo. Logori, smatra Agamben, ne nastaju iz transformacije i razvoja zatvorskog prava, baš kao ni iz „ordinarnog prava“, već kao rezultat uspostavljenog vanrednog i opsadnog stanja: „To je jedan dio teritorije smješten izvan normalnog pravnog poretka, što ga ne čini jednostavno spoljnim prostorom. Ono što je u njemu isključeno jeste, prema etimološkom značenju termina vanredno (ital. eccezione, lat.ex capere), dakle, uzeto spolja, uključeno preko njegovog vlastitog isključenja. No, ono što je na taj način, prije svega, zatvoreno u takvom poretku jeste upravo samo vanredno stanje“. Agamben nalazi i da je logor specifična struktura čija suverena moć počiva upravo na mogućnosti ili prilici donošenja odluke o vanrednom stanju, koja se potom trajno realizuje. Takođe, spominje i opasku Hane Arent, prema kojoj u logorima na površinu isplivava načelo koje zdrav razum uporno odbija da prihvati, a koje uvijek podržava totalitarnu vlast, da je, naime, sve moguće.

Neke od Agambenovih formulacija iz devedesetih 2025. godine u Srbiji zvuče nam ne samo teorijski utemeljeno, nego i proživljeno. Recimo, ona u kojoj eksplicira da je logor prostor koji se otvara onda kada vanrednost počinje da postaje pravilo, ili ona kojom upozorava da samo zbog toga što logori konstituišu prostor vanrednosti, u kojem se zakon sasvim suspenduje, u njima postaje zaista sve moguće. Jer, pisao je Agamben, „oni koji su ulazili u logor kretali su se u zoni u kojoj nije postojala razlika između spolja i unutra, između izuzetka i pravila, dopuštenog i zabranjenog, u kojoj je svaka pravna zaštita gubila snagu. (...) Ukoliko su logoraši bili lišeni svih političkih prava i sasvim svedeni na goli život, logor je i najapsolutniji bio-politički prostor ikada stvoren, u kojem moć nema pred sobom ništa drugo do čist biološki život bez ikakvog posredovanja“. Zbog toga je, zaključuje, logor paradigma političkog prostora u tački u kojoj politika postaje bio-politika i u kojoj, virtuelno, homo sacer zamjenjuje građanina.

Upravo apsolutna neodređenost i nesigurnost, permanentna vanrednost stanja u kojem živimo, kao i relativizacija i suspenzija pravnog poretka, predstavlja zonu u kojoj je logor moguć i u današnje vrijeme. Čak i onda kada se tako ne zove. Jer, kao „dislocirana lokacija“, i prostor ograđen opresijom postaje skrivena matrica politike koju bi, makar post festum, bilo korisno prepoznati, bez obzira na sve moguće varijetete i preobražaje.

Ono što, međutim, izmiče čvrstom uspostavljanju ove političke matrice koja, sada je to očigledno, teži svom ispunjenju, jeste masovna višemjesečna studentsko-građanska pobuna u Srbiji. Pobuna, koja svojom vanrednošću dokida vanrednost stanja koju neprestano proizvodi autoritarni režim. Otuda, ova pobuna, kao negacija negacije pravnog poretka, šmitovski rečeno, označava ponovno osvajanje građanske suverenosti. I, bez obzira na to u kakve oscilacije i krize bude zapadala, ona svakako predstavlja izlaz iz projektovane matrice. A garant krajnje uspješnosti izlaska i ponovnog normiranja društvenog poretka jeste mogućnost kontinuirane transformacije građanskih protesta.

I stalno nadilaženje ograđivanja opresijom.