''Hladni rat''

Piše: Dr Igor Mićunović

Prije nekoliko dana su počele vojne vježbe Ruske Federacije i Bjelorusije nazvane ‘Zapad 2017’ i na drugoj strani NATO saveza po imenom “Autora 17”.

I jedna i druga strana u oštrom tonu optužuju da su date vježbe odbrambenog tipa i da je cilj odvraćanje neprijatelja. Istovremeno problem između Sjeverne Koreje, tj. testiranja atomskog oružja, nailazi na oštru osudu svih zemalja.

Pitanje razvijanja nuklearne tehnologije u Sjevernoj Koreji te ekonomsko funkcionisanje odsječene zemlje sankcijama upućuju na pomoć razvijenije zemlje npr: Ruske Federacije i N.R. Kine.

Sankcije kao ekonomski i vojni alat služe za ostvarivanje zadatog cilja izolujući određenu zemlju, uništavajući ekonomiju, standard života, robno-novčanu i razvojnu komunikaciju afektirane zemlje. Postavlja se pitanje legitimnosti sankcija i svrsishodnosti istih.

Hladni rat je bio jednan od prvih nesporazuma koji je globalno promijenio svijet.

U jeku političkih i geostrategijskih promjena u svijetu obični čitalac biva izložen raznim konstruisanim teorijama koje često svjesno mijenjaju istorijske činjenice da bi postigle svoj cilj.

Konstalacija odnosa i snaga u 19 i 20 vijeku i zemalja između SAD, UK, Ruske Imperije (SSSR), Njemačke, Francuske i Japana odredile su sudbinu svijeta kojeg danas poznajemo.

Krucijalni događaji kao npr: Opijumski rat, I Svjetski rat, II Svjetski rat, Hladni rat, Pokret Nesvrstanih, međunarodni terorizam su važni istorijski događaji koji nam služe da razumijemo svjetsku političku scenu. Događaji u 20 vijeku pokazuju da su SAD i Rusija (bivši SSSR) zemlje koje zahtijevaju posebnu analizu i čiji međusobni odnosi oblikuju svijet u kojem živimo.

Džordž Orvel u svom eseju ‘Vi i atomska bomba’ (“You and atomic bomb”) koristi termin hladni rat dajući aluziju na postojanje zemlje koja stremi hermetizmu, svoje građane vodi u stanje pokornosti i nalazi se u stalnom stanju hladnog rata sa svojim susjedima.

Zvanično je Volter Lipman 1947. u knjizi “Hladni rat” (The cold war) oblikovao ovaj termin i načinio ga popularnim u tolikoj mjeri da je isti termin izgovorio kao definiciju američki predsjednički savjetnik Bernard Baruh 16 aprila 1947.

U literaturi termin “Hladni rat” predstavlja konfrontaciju tj. težnju ka dominaciji sistema kapitalisma na čelu sa SAD i komunizma čiju je lokomotivu predstavljala SSSR. Hladni rat je trajao od 1947. do kraha SSSR-a 1991.

Mnoge države u sadašnjosti i bližoj prošlosti svrstavaju se da su bile u nekoj fazi hladnog rata sa svojim susjedima, npr: Irak, Sjeverna Koreja, Savezna Republika Jugoslavija, Iran. Bitna razlika po čemu ove zemlje se ne izučavaju u literaturi kao zemlje koje su bile u hladnom ratu je zbog toga jer je glavna karakteristika zemlje koja je u hladnom ratu da je vojno neosvojiva što se ipak može pripisati Sovjetskom Savezu.

Istovremeno u literaturi postoji popularna teorija francuskog istoričara i novinara Andre Fontaina koji je smatrao da je ‘Hladni rat’ počeo 1917. Meni je ova teorija bliska jer objašnjava u dužem vremenskom periodu odnos SAD i Rusije.

Zahvaljući novim vojnim tehnologijama te poboljšanoj putnoj infrastrukturi Prvi svjetski rat predstavlja do tada nezapamćeni nivo organizovanog razaranja u ratu.

Više od 16 miliona vojnika i civila je izgubilo život u periodu od 1914 do 1918 godine. Do I Svj. Rata najznačajnije ekonomije su bile: SAD, Ruska imperija, UK i Francuska.

Rusko – Japanski rat 1904-05 godine, te učešće u I svjetskom ratu, zateklo je Rusku carevinu a kasnije SSSR nespremnu za vođenje II Svj. Rata. Razvijanje SAD i Ruske Imperije je bio umnogome različito kako politički, ekonomski, socijalno i politički. Dolazak na vlast komunizma u Rusiji, de fakto je odsijeca od svih Evropskih tokova u kojima je do tada bitisala prethodno vezujući svoju politiku sa Francuskom.

Februarska revulucija boljševika 1917. je ekonomski puno koštala Rusiju i odredila joj sudbinu za sljedeći vijek.

“Hladni rat” je bio globalni konflikt između SSSR-a i SAD koji je karakterisan ekonomskim i ideološkim uticajem ove dvije super sile bez oružanog dejstva. Nažalost uticaji ove dvije strane su se često prelamali preko trećih strana.

Glavna ideja sporenja je bila ta da su SAD kao glavna kapitalistička zemlja sa demokratskom tradicijom izbora, smatrale da imaju pravo da promovišu slobodne izbore kao i otvorena tržišta za širenje kapitala u svijetu dok je SSSR kao komunistički, totalitarni sistem, poklanjao najviše pažnje zaštiti svojih granica i političkoj dominaciji komunističke partije.

Tokom Drugog svjetskog rata, rame uz rame su sarađivali UK, USSR i SAD ali njihov odnos je bio napet i bez povjerenja od samog starta. SSSR je još 1939 sa fašističkom Njemačkom potpisala pakt o nenapadanju. SSSR je ušla u rat na strani saveznika protiv Njemačke tek kada je Hitler obmanuo Sovjetskog premijera Staljina i oružano napao SSSR 1941 godine. To se pokazalo kasnije kao fatalna greška za Hitlera.

U završnici II svj. rata, sredinom 1945, uspostavljen je period nepovjerenja između SSSR-a i SAD-a. SAD je demonstrirala snagu bacanjem atomske bombe na Japan u avgustu 1945. što je izazvalo nepovjerenje SSSR-a na svrsishodnost date akcije iako zvanično podržavajući datu akciju.

Tokom II Svj. Rata, SAD su finansijski i oružano pomagale SSSR, ali na završetku rata kada su građani SSSR-a očajnički trebali najviše pomoći, SAD su odlučile da je ukinu. To je moguće bio odgovor na jasan signal Sovjeta koji se nijesu htjeli odreći osvojenih nacističkih teritorija, prvenstveno Sovjeti nijesu htjeli izvesti trupe iz naftom bogatog regiona Srednje Azije, te davanje prava na slobodne izbore u Poljskoj što je bio uslov SAD-a.

Februar 1945. je bilo drugo ratno okupljanje britanskog premijera Vinstona Čerčila, sovjetskog premijera Staljina i predsjednika SAD Frenklina Ruzvelta. Tokom konferencije tri lidera su se dogovorili da traže od Njemačke bezuslovnu predaju i pripremu plana za poslijeratnu Evropu.

Staljin je prihvatio da dozvoli slobodne izbore u Istočnoj Evropi i da pristupi ratu protiv Japana a kao nagradu dobije zemlju izgubljenu u Rusko-Japanskom ratu 1904-05 godine. Zakazan je sljedeći sastanak u San Francisku tokom aprila za formiranje Ujedinjenih Nacija. Predsjednik Ruzvelt je umro 2 mjeseca poslije sastanka na Jalti. Američka javnost je kritikovala Ruzvelta da je prodao američke interese. SAD su usvojile taktiku hermetizma protiv komunizma, kao strategiju tj. borbu protiv širenja komunizma.

Sastanak na Jalti od 04-11 februara 1945. označavao je različito za tri lidera. Za Staljina bilo je važno poslijeratna ekonomska pomoć za Rusiju tj. SSSR kao zemlju koja je podnijela najveće žrtve tokom II svj. rata, kao i priznanje sovjetske sfere uticaja u Istočnoj Evropi od strane SAD i UK.

Čerčil je imao na umu zaštitu Britanske Imperije kao i razjašnjenje poslijeratnog statusa Njemačke. Ruzvelt se borio za dogovor o osnivanju Ujedinjenih Nacija kao i dobijanje Sovjetske saglasnosti da uđe u rat protiv Japana kada Hitler bude poražen. Nijedan od tri lidera nije bio u potpunosti zadovoljan dogovorom. Nije bilo definitivnog zaključka o finansijskoj pomoći SSSR- u. Dogovor o poslijeratnoj Njemačkoj nije uspio i ostavljen je za sljedeće sastanke.

Povodom Ujedinjenih Nacija, Staljin je želio da svih 16 Sovjetskih republika budu zastupljene u Generalnoj Skupštini UN, te je na kraju dao prijedlog da posebno sjede na tri stolice UN, SSSR kao celina a posebno Bjelorusija i Ukrajina. Nezavisno od svojih prijedloga 90 dana nakon sloma Njemačke, Sovjetski Savez se priključio borbi protiv Japana.

Konferencija na Jalti je označila sastanak tj. plan za budućnost nakon sloma fašističke Njemačke. Saveznici se nijesu složili o mnogo čemu, ali jesu o tome da ostaci nacističke Njemačke moraju biti uništeni u Njemačkoj. Dogovorili su se da podijele Njemačku, kao i Berlin na 4 zone uticaja: Francuske, UK, SAD i SSSR-a.

Američki ambasador u Moskvi Džordž F. Kenan je početkom 1946. poslao poznati telegram novom predsjedniku SAD, Džordžu Trumanu i dodao ulje na vatru na odnos između SSSR i SAD. U telegramu on tvrdi da Sovjeti tvrde da ne može postojati mirna koegzistencija između komunizma i kapitalizma, te da Sovjeti imaju težnju ekspanzije komunizma izvan svojih granica.

Ambasador Kennan je savjetovao vladu SAD da je jedini način da se održava odnos sa SSSR kroz politiku blokade, tj. zaustavljanje Sovjetskog uticaja i komunizma bilo gdje u svijetu. Pošto je Truman zauzeo dijametralno suprotan stav u odnosu na pragmatičnog Rousvelta, to pismo je iskorišćeno kao dokaz za profilisanje buduće politike SAD u 20-tom vijeku prema SSSR-u.

Poslijeratna Poljska je bila kamen spoticanja za odnos SSSR- a i SAD-a. Sovjetske trupe su bile u posjedu oslobođenih teritorija Poljske i već je postojala instalirana prokomunistička vlada Poljske. Istovremeno je od strane SAD i UK podržavana vlada Poljske u egzilu koja je tvrdila da je podržana od većine Poljaka. Predsjednik Ruzvelt je bio jedini adekvatni sagovornik Staljinu kojeg je zamijenio ratoborni Truman.

Nakon II svj. Rata Sovjetski Savez je na novooslobođenim teritorijama nacističke Njemačke a do tada nezavisnih zemalja Istočne i Srednje Evrope stvorio Istočni Blok.

Tokom 1947. dolazi do osnivanju Inforbiroa nasljednice Kominterne sa sjedištem u Beogradu. Funkcija Inforbiroa se sastojala u koordinaciji rada komunističkih i radničkih partija sa de fekto liderskim uticajem Sovjetskog Saveza. Ta organizacija je bila instrument kontrole od strane SSSR-a pokrete komunističkih partija svojih satelita. SFRJ je zadala strahoviti udarac Inforbirou kada je predsjednik Tito odbio dominaciju SSSR-a 1948.

Sjedište Inforbiroa je preseljeno u Bukurešt a Jugoslavija je isključena iz te organizacije. Sljedeće godine su donijele turbulentan period odnosa između Jugoslavije i zemalja Istočnog bloka na čelu sa SSSR. Tek 1955 godine uspostavljeni su odnosi sa Sovjetskim Savezom nekih godinu dana prije nestanka Inforbiroa.

U toku 1947. u jeku građanskog rata u Grčkoj između monarhista i komunista, SAD su oformile Trumanov plan pomoći monarhistima. Ubrzo su monarhisti i pobijedili uz ogromnu materijalnu pomoć SAD. Rat je bio predstavljen kao sukob između slobodnih ljudi i komunističkog režima. Jugoslavija je sveobuhvatno pomagala komunističku frakciju u Grčkoj.

Nastaviće se…

(Igor Mićunović je u završnoj fazi aplikacije za dobijanje postdoktorske stipendije NATO saveza na NATO Koledžu u Rimu za 2018. kao prvi crnogorski kandidat.  Tokom ovog mjeseca napisaće za ANtenu M još nekoliko tekstova o NATO savezu kao i benefitima koje on donosi Crnoj Gori, kako bi tekstovi pretragom bili lako pronađeni radi evaluacije)