Sud je utvrdio: Miloševićeva Srbija i Tuđmanova Hrvatska namjeravale su da stvore – Veliku Srbiju i Veliku Hvatsku

Piše: Julija Bogoeva

Tribunal ostaje trajan, jedinstven i nezamjenjiv izvor provjerenih činjenica o razbijanju Jugoslavije ratom i najtežim međunarodnim zločinima radi stvaranja velikih nacionalno homogenih država Srba i Hrvata. Bio je to, prema nalazima Tribunala, međunarodni oružani sukob. Ekspanzionistički rat za teritorije, prvo Srbije protiv Hrvatske, a potom Srbije i Hrvatske protiv Bosne i Hercegovine. Srbija Slobodana Miloševića i Hrvatska Franje Tuđmana namjeravale su da stvore velike etnički što čistije države – Veliku Srbiju i Veliku Hvatsku.

Srbija, na račun Hrvatske i BiH, Hrvatska na račun BiH. Cjeneći dokaze i Tužilaštva i odbrane, sudije su našle da je rat u bivšoj Jugoslaviji bio međunarodni u svim fazama zbog direktnog i indirektnog učešća Srbije i Hrvatske. Rat putem posrednika (proxy war). Rječnikom presuda: Srbija i Hrvatska bile su u ratu sa BiH posredstvom Vojske Republike Srpske i Hrvatskog vijeća obrane, nad kojima su imale opštu kontrolu.

Cilj vlasti Bosne i Hercegovine, napadnute sa dvije strane, bio je – odbrana i oslobađanje cjelokupne teritorije.

Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju završio je svoj mandat i istekom godine prestaje da radi, ali neće nestati, ni stvarno ni figurativno. Njegov zadatak nastavlja Mehanizam za međunarodne tribunale u važnim predmetima Stanišić i Simatović, Šešelj, Karadžić i Mladić. I sudovi za ratne zločine država nastalih umesto Jugoslavije, u kojima žive stotine, ako ne i hiljade, koljača, ubica, silovatelja, mučitelja i rušitelja, trebalo bi da sude što većem broju, jer u tim istim državama s dubokom traumom žive mnogobrojne žrtve. Tribunal u Hagu podstakao je osnivanje nacionalnih sudova za ratne zločine da bi produžili njegov posao, i na svaki način ih je podržavao i pomagao.

Što je posebno važno, nasuprot iskrivljavanjima i revizionističkim nastojanjima. Tribunal ostaje trajan, jedinstven i nezamenjiv izvor proverenih činjenica o razbijanju Jugoslavije ratom i najtežim međunarodnim zločinima radi stvaranja velikih nacionalno homogenih država Srba i Hrvata.

Doprinos istorijskoj istini

Na osnovu nebrojanih, javno dostupnih dokaza, Tribunal je utvrdio van razumne sumnje da su mnogi najteži zločini, uključujući genocid, izvršeni, ustanovio je ko su žrtve i kaznio je izvršioce, uključujući neke od najodgovnijih na najvišim državnim, vojnim i policijskim funkcijama.

Bez Tribunala o svemu tome se do dan danas ne bi znalo gotovo ništa, ili ništa pouzdano i provereno. Vrtele bi se svakojake priče i osporavanja tih priča, teorije i tumačenja i njihovo negiranje, optužbe i kontra optužbe; vrtlog koji guši i pojedince i društvo. Uzmimo Srebrenicu. Da je samo utvrdio činjenice o genocidu u Srebrenici, isplaniranom, hladnokrvnom ubistvu 8.000 muškaraca i dečaka u razmaku od nekoliko dana u julu 1995. godine, Tribunal bi bio vredan postojanja.

Bez Tribunala neki od najodgovornijih zločinaca, ako ne i svi, bili bi na funkcijama, ili uvaženi, zaslužni građani, poštovani, slavljeni, uticajni. Jedan od osuđenih za Srebrenicu, visoki oficir Vojske Jugoslavije koji je služio u Drinskom korpusu Vojske Republike Srpske, do pritvora u Hagu bio je predavač na vojnoj akademiji u Beogradu! Neka se svako zamisli nad tim. Pogotovo Vojska Srbije, jer Srebrenica, i taj predavač, deo su njene istorije.

Tribunal je vršeći svoju funkciju odgovorio na pitanje – zašto je bio rat u Jugoslaviji i kakav je to bio rat. Analiza svih presuda izrečenih do kraja aprila 2015. godine, (1) koju sam uradila, pokazala je da je Tribunal utvrdio prirodu sukoba i ciljeve zaraćenih strana.

Bio je to, prema nalazima, međunarodni oružani sukob. Ekspanzionistički rat za teritorije, prvo Srbije protiv Hrvatske, a potom Srbije i Hrvatske protiv Bosne i Hercegovine. Srbija Slobodana Miloševića i Hrvatska Franje Tudjmana nameravale su da stvore velike etnički što čistije države – Veliku Srbiju i Veliku Hvatsku. Srbija, na račun Hrvatske i BiH, Hrvatska na račun BiH. Ceneći dokaze i Tužilaštva i odbrane, sudije su našle da je rat u bivšoj Jugoslaviji bio medjunarodni u svim fazama zbog direktnog i indirektnog učešća Srbije i Hrvatske. Rat putem posrednika (proxy war). Rečnikom presuda: Srbija i Hrvatska bile su u ratu sa BiH posredstvom Vojske Republike Srpske i Hrvatskog vijeća obrane, nad kojima su imale opštu kontrolu.

Rat je, prema presudama, bio rasprostranjeni i sistematski, diskriminatorni napad na civilno stanovništvo; etničko čišćenje bilo je cilj, a ne posledica rata, kako su tvrdile redom sve dobrane.

Cilj vlasti Bosne i Hercegovine, napadnute sa dve strane, bio je – odbrana i oslobađanje celokupne teritorije.

Činjenice koje je na osnovu 20 godina suđenja utvrdio Tribunal u Hagu odlučujući su doprinos istorijskoj istini o sukobu u Jugoslaviji, a koji je na pragu 21. veka uništio jednu multiversku i multietničku državu u Evropi koju su tokom istorije predlagali i za koju su se borili najbolji predstavnici tako sličnih naroda koji su je činili.

Presude Tribunala, dokumenti, dokazi vezani za suđenja i stenogrami sa suđenja jedinstvena su građa za razumevanje rata u bivšoj Jugoslaviji.

Jedinstvena je i celokupna riznica materijala o kraju Jugoslavije pohranjena u Tribunalu. Tu su najvažniji dokumenti najviših državnih i političkih organa, vojnih i policijskih struktura svih strana u sukobu koji inače decenijama ne bi bili dostupni javnosti, ako ikada. Tu su raznovrsni dokumenti stranih država, međunarodnih organizacija, organa i tela i izjave mnogobrojnih direktnih učesnika i donosilaca odluka, međunarodnih i domaćih. Tu su i izjave hiljada svedoka i žrtava, strašna hronika jednog divljačkog i besmislenog rata. Poseban primer jesu izjave o Višegradu gde se postupanje srpske strane može opisati jedino kao orgija klanja i ubijanja.

Za generacije koje ne poznaju Jugoslaviju svedočenja pripadnika njenih naroda pred Tribunalom govore o tome da Jugoslavija nije bila “veštačka tvorevina”, kako tvrde njeni stalni protivnici. Da jeste, zar bi bio potreban dugo pripreman višegodišnji rat u kojem je ubijeno vise od 100.000 ljudi da bi bila srušena.

Doprinos razvoju prava

Tribunal je, takođe, presudno doprineo razvoju međunarodnog krivičnog i humanitarnog prava koje s njim prelazi iz sfere aspiracija i akademskih razmatranja na teren praktične primene. Tribunal je pokazao da je međunarodno krivično pravosuđe moguće, da zajednica naroda može da bude solidarna sa žrtvama najtežih zločina i da kažnjava odgovorne na najvišim položajima.

Tribunal je utro put uspostavljanju drugih međunarodnih i hibridnih krivičnih sudova i, kao najvažnije, stvaranju stalnog Međunarodnog krivičnog suda u Hagu. Budući da je pravda osnovna ljudska potreba i interes, osnivanje međunarodnih krivičnih sudova je jedan od najvažnijih procesa 20. veka, fundamentalna promena koja remeti status quo i predstavlja izazov za sve i svakoga u sadašnjoj organizaciji sveta i odnosima moći.

Pravda?

Moglo bi se reći da je Tribunal sproveo pravdu – delimično. Da li je delimična pravda pravda otvoreno je pitanje. Mnogi zločini jesu dokazani, mnoge žrtve su identifikovane i mnogi zločinci su osuđeni u javnom, fer i pravednom postupku. Ali, petorica teških ratnih zločinaca oslobođeni su presudama donetim u završnim godinama Tribunala, bacajući senku na sve što je Tribunal valjano uradio, i to pod gotovo nemogućim okolnostima, koje bi, takođe radi istine, trebalo podrobno prostudirati.

Gotovina, Markač i Perišić, osuđeni na visoke vremenske kazne za teške zločine, oslobođeni su u drugom stepenu presudama koje su daleko ispod nivoa i s očiglednom namerom oslobađanja mimo utvrđenih činjenica i važećeg prava. Pokušaj predsednika Tribunala – sadašnjeg predsednika Mehanizma, uz pomoć drugih sudija, da se, posebno presudom Perišiću, promeni pravo pomaganja – izgleda zato da bi, pre svega američki i izraelski političari i oficiri bili zaštićeni od međunarodne krivične odgovornosti, na koncu nije uspeo.

Pravo je kasnijim presudama vraćeno na svoje mesto, i to je jako važno, ali su Gotovina, Markač i Perišić ostali nekažnjeni. Potom su zbog te pravne manipulacije u Perišiću oslobođeni Stanišić i Simatović, kojima se, po žalbi Tužilaštva, ponovo sudi pred Mehanizmom. Nakon toga oslobođen je Vojislav Šešelj većinskom odlukom koja teško da se uopšte može nazvati presudom u pravno valjanom smislu. Nužno je istaći da sudije snose punu odgovornost za celokupno upravljanje postupkom oko Šešelja koje se ničim ne može opravdati. Sve to označilo je veliki pad Tribunala čiji, ugled, autoritet i značaj su znatno umanjeni.

Potrebno je proučiti zašto, i pod kojim okolnostima su sudije umesto pravde učinile nepravdu oslobađanjem teških zločinaca protiv kojih su dokazi čvrsti kao stena. Nauk iz toga neće otkloniti nepravdu, ali će upotpuniti saznanja o Tribunalu i može uticati da se tako nešto ne ponovi.

Tužna je ironija da su napadi na Tribunal iz raznih, uključujući i verodostojnih ademskih krugova bivše Jugoslavije, od samog osnivanja bili usmereni na Tužilaštvo, tobože nesumnjivo podređeno političkom diktatu, dok su sudije proglašavane nepogrešivim i vrlim. Pomnim posmatračima rada Tribunala bilo je, međutim, vrlo rano jasno da su upravo sudije slaba karika, jer međunarodni krivični proces, zbog ogromne složensti, iziskuje da svaki sudija, i svi zajedno, doslovno budu izuzetne ličnosti – intelektualno, moralno, etički, karakterno. Pored toga i ljudi dubokog životnog iskustva iz kojeg izvire mudrost. Nema pravde bez toga. Ta slabost Tribunala nije otklonjena i bilo je samo pitanje vremena kada će sve što je urađeno biti razgrađeno ili temeljno poljuljano. To se i dogodilo.

Pomirenje

Pomirenje je stvar svih činilaca društava koja su bila u sukobu. Međunarodni krivični sudovi u tome imaju nezamenjivu ulogu utvrđivanjem činjenica o zločinima, zločincima i žrtvama u punom kontekstu, svojevrsnoj istorijskoj rekonstrukciji, i odmeravanjem pravednih kazni.

Evo šta je svojevremeno kazala nekadašnja glavna tužiteljica Luiz Arbur (Louise Arbour):

“Govoreći jezikom mira, međunarodna suđenja za masovne zločine moraju ne samo da razotkriju i zabeleže individualnu krivicu, već i da izgrade kolektivno sećanje na osnovu kojeg će i žrtve i izvršioci, i zapravo cele nacije, biti očišćene od sopstvene surove prošlosti (...).

Kada moramo da koristimo represivne pravne mere, poput krivične sankcije, važno je ne zaboraviti da je krajnji cilj prava u slobodnom društvu da oslobađa, a ne da ograničva. Krivična sankcija služi da potvrdi zajedničko opredeljenje za postupanje u skladu sa pravnim normama, za poštovanje prava, što onda postaje osnova za stvaranje i negovanje zajednica sličnomislećih jedinki ili država.

U tom kontekstu istinski je zaprepašćujuće da moćni vinovnici zločina ne samo da godinama ostaju nekažnjeni, nego nisu ni moralno osuđeni, izopšteni. Nužno je baviti se ’njima među nama’, razotkrivanjem njihovih zločina, jer dokle god su oni među nama, mi smo oni.”

Pomenute presude komplikuju ionako težak proces pomirenja, pošto su umanjile autoritet Tribunala koji nikada nije bio šire prihvaćen u Srbiji, Hrvatskoj i među srpskim i hrvatskim stanovnicima BiH. Na osnovu ispitivanja javnog mnjenja, koja povremeno objavljuju mediji, većina građana Srbije, Hrvatske i srpskih i hrvatskih građana BiH, nemaju poverenja u Tribunal i, uglavnom, odbacuju sve što je u vezi sa tim sudom. Po diktatu “svojih” političara i njima vernih javnih ličnosti, oni su između činjenica i neistina izabrali to drugo.

Politički, vojni i policijski funkcioneri (i njihovi pomagači, uključujući medije) koji su uništili svoju nekadašnju zemlju i toliko njenih ljudi, nisu ni moralni, ni razumni, ni odgovorni, ni pravdoljubivi. Nerealno je od njih očekivati da podržavaju utvrđivanje istine, odgovornosti i sprovođenje pravde. Oni, ili njihovi verni naslednici, sve vreme, i danas, predvode negiranje dokazanih činjenica o zločinima, krivcima i razlozima rata. Oni diktiraju ton i odnos javnosti prema Tribunalu u Hagu i sprečavaju pomirenje na osnovu zajedničkog razumevanja tragične zajedničke novije istorije.

Moralna agonija u kojoj bivstuju srpsko, hrvatsko i bosansko društvo proizvod je želje da se veruje u mitove i laži, što ne može biti polaz za bolju budućnost. Gusta magla neistina o Jugoslaviji, i o njenom razaranju, u kojoj tumaraju ta društva može da nestane samo uvažavanjem utvrđenih, svima dostupnih proverljivih činjenica i prihvatanjem vlastite odgovornosti za zlo učinjeno drugima i samome sebi. Tribunal u Hagu obezbedio je pouzdanu osnovu za to. Druge nema.

Valja se, možda, podsetiti Budinih reči da postoje samo dve greške na putu do istine: ne ići do kraja i uopšte ne krenuti.

1. Analiza “Rat u Jugoslaviji u presudama MKSJ: ciljevi zaraćenih strana i priroda sukoba” objavljena ove godine na engelskom jeziku uskoro će biti dostupna na srpsko-hrvatskom. http://www.toaep.org/ops-pdf/5-bogoeva

(Autorica je pravnica, novinarka iz Beograda, višegodišnji izvještač iz Tribunala, a 13 godina je radila i kao analitičar u Tužilaštvu Tribunala).