Piše: Zaki Laidi
Posljednja konferencija Svjetske trgovinske organizacije, održana u decembru u Buenos Airesu u Argentini, bila je fijasko.
Uprkos ograničenom dnevnom redu, učesnici nisu bili u stanju da dođu do zajedničkog saopštenja. Ali nisu svi bili razočarani takvim ishodom: Kina je ostala u diplomatskoj tišini, a Sjedinjene Države su čini se slavile neuspjeh sastanka. To su loše vijesti za Evropu, koja je praktično jedina izrazila nezadovoljstvo.
Često se ističe da, s obzirom na protekcionizam američkog predsjednika Donalda Trumpa, Evropska unija ima mogućnost da preuzme snažniju ulogu u međunarodnom liderstvu i da ojača svoju poziciju u globalnoj trgovini. Sporazum o slobodnoj trgovini koji je nedavno potpisan sa Japanom će EU pružiti jasnu prednost nad SAD u oblasti poljoprivrede, a jačanje trgovinskih veza sa Meksikom bi moglo da ima sličan uticaj, pošto SAD ponovo pregovaraju o Sjevernoameričkim sporazumu o slobodnoj trgovini.
Neki predlažu da bi Evropa, kako bi dodatno ojačala svoju poziciju, trebalo da se udruži sa Kinom, koja, usprkos tome što je ostala nema po pitanju konferencije STO, u posljednje vrijeme pokušava da se pozicionira kao šampion multilateralizma. Kinseko-evropsko partnerstvo bi moglo da predstavlja moćnu silu sposobnu da neutrališe negativni uticaj Amerike na međunarodnu trgovinu i saradnju.
Pa ipak, takvo partnerstvo nije izvjesno. Da, Evropa i Kina se slažu u pozitivnom opštem pogledu na globalizaciju i multilateralizam. Ali tamo gdje Evropa podržava neku vrstu "ofanzivnog multilateralizma" koji teži da ojača pravila i mehanizme primjene postojećih institucija, Kina se opire promjenama postojećih standarda, naročito ako oni osnažuju primjenu pravila koja bi mogla da ograniče njenu sposobnost da poveća svoje prednosti.
Želja Evrope da primora Kinu da se pridržava zajedničkih pravila više približava njene interese interesima SAD, sa kojima deli mnoge zajedničke zamjerke, od toga da Kina konstantno subvencioniše privatna preduzeća do istrajnosti po pitanju barijera za pristup tržištu. Prema jednom nedavno sprovedenom istraživanju, barijere za pristup tržištu koje je podigla Kina su uzele veliki danak kada je u pitanju rast izvoza iz EU.
Ali SAD i EU nemaju istu viziju o tome kako treba riješiti te zamjerke. Kako bi Kini ograničili zloupotrebu pravila STO, evropski lideri žele da pregovaraju o novim, jasnijim pravilima, bilo kroz okvir bilateralnog investicionog sporazuma ili kroz multilateralni sporazum o javnim nabavkama.
Trump ne želi da reformiše sistem, on želi da ga potopi. Zapravo, s obzirom na to da Trump želi da iskoristi bilateralne ugovore da osigura smanjenje američkog trgovinskog deficita, mogućnost da će SAD u potpunosti napustiti STO - što je košmarni scenario za EU, koja zagovara zajedničke norme - ne može da se isključi.
Trumpov prethodnik Barack Obama je imao svoje sopstveno rješenje. Novi multilateralni okviri - Transpacifičko partnerstvo (TPP) sa Azijom i Transatlantsko trgovinsko i investiciono partnerstvo (TTIP) sa EU - bi ograničili manevarski prostor Kine. Uz takve okvire SAD i EU bi mogle da definišu standarde nove globalne ekonomije u nastanku, što bi Kinu primoralo ili da prihvati te standarde ili da bude izostavljena.
Ali taj projekat je sada fatalno ugrožen. Obamini pokušaji da dovrši oba sporazuma prije kraja svog mandata, iako su razumljivi, izazvali su veliku zabrinutost zbog užurbanosti. Evropljani su shvatili da bi za postizanje potpune regulatorne konvergencije između SAD i EU, u stvarnosti, bilo potrebno najmanje deset godina. Zato su, pod pritiskom svojih građana, evropski lideri počeli da izražavaju zabrinutost zbog toga što je TTIP navodno manjkav po pitanju ekoloških i sanitarnih propisa i transparentnosti.
S obzirom na zajednički interes za regulatornu konvergenciju, a naročito kako bi ojačali svoju poziciju u odnosu na Kinu, SAD i EU će na kraju morati da usmjere saradnju ka tom cilju. Ali, sve dok je Tramp na vlasti i zalaže se za bilateralni reciprocitet umjesto za multilateralizam, to će vjerovatno biti nemoguće.
Umjesto toga, Trumpova Amerika će najvjerovatnije nastaviti da iskorištava svoj dalekosežni trgovinski uticaj da bi osigurala strateške ili političke dobiti. Po tom pitanju, situacija za Evropu je poprilično nepovoljna. EU, na kraju krajeva, nije država i ne govori jednoglasno o međunarodnim pitanjima. Nije nemoguće da će Kinezi, koji tečno govore jezik realpolitike, radije pristati na "ad hoc" zahtjeve Amerikanaca umjesto na multilateralne uslove Evropljana.
U tom smislu, glavni prioritet EU bi trebalo da bude ujedinjavanje pozicija država članica, sa ciljem da prevaziđe barijere koje su postavile SAD i stvori zajednički sistem za ograničavanje Kine. Ali to je lakše reći nego učiniti. Kako stvari stoje, mnoge zemlje EU se opiru uvođenju bilo kakvih trgovinskih restrikcija, bilo zbog pretjerane posvećenosti idealima liberalne ekonomije ili iz straha da će ugroziti svoje sopstvene interese u Kini time što će, recimo, ustanoviti mehanizam EU za upravljanje stranim investicijama.
Pojava "neliberalnih" vlada u centralnoj i istočnoj Evropi dodatno komplikuje stvari za EU. Ove vlade nisu zainteresovane ni za kakvu formu multilateralizma, pošto su usko usmjerene na svoje interese. One su izgleda često fascinirane logikom realpolitike za koju se zalažu Trump, kineski predsjednik Xi Jinping i ruski predsjednik Vladimir Putin. Štaviše, težnja ovih zemalja ka svojim sopstvenim trgovinskim interesima mogla bi da naškodi EU pravilima nabavke. A one nisu same unutar EU. Grčka je, na primjer, prihvatila velike količine kineskih investicija. EU je tada odbila da eksplicitno pomene Kinu u rezoluciji o konfliktu na Južno-kineskom moru.
Sigurno je da evropske zemlje ne griješe što sa dobrodošlicom dočekuju kineske investicije. Ali i Kina bi trebalo tako da se ponaša, i da pruži topliju dobrodošlicu evropskim investicijama. Zbog toga bi EU i Kina trebalo da rade na završavanju sporazuma o bilateralnim investicijama o kojem već godinama pregovaraju, ali sa malim napretkom. Taj sporazum bi trebalo da se zasniva na recipročnim pravilima, uključujući i rušenje barijera ka kineskom tržištu.
Francuski predsjednik Emmanuel Macron pokušava da unaprijedi ofanzivni multilateralizam. Ali osim ako EU u cjelini to ne prihvati, Evropa - između Kine, koja na veoma konzervativan i zastarjeo način interpretira multilateralizam, i Trumpa, koji hoće da ga se riješi - rizikuje da postane žrtva.
/Autor je profesor Međunarodnih odnosa na Institutu za političke studije u Parizu i bio je savjetnik bivšem francuskom premijeru Manuel Valls/
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR