Beograd na korak od raskola sa pravoslavnom vaseljenom: Sveštenstvu SPC preporučeno da ne saslužuje sa Carigradom

Piše: Vladimir Jovanović

Srpska pravoslavna crkva je, prva među autokefalnim pravoslavnim crkvama, zvanično, na najvišem nivou (Arhijerejski sabor), već u novembru prošle godine reagovala na namjeru Njegove Svetosti Carigradskog Patrijarha da po svome nahođenju i samovlasno, kao „prvi bez jednakih” (primus sine paribus), a ne kao „prvi među jednakima” (primus inter pares), što je inače vijekovno pravoslavno eklisiološko i kanonsko načelo, „rješava” i „riješi” crkvene probleme na tlu Ukrajine, i molila ju je da to ne čini nego da, u bratskome dijalogu sa Ruskom pravoslavnom crkvom i savjetujući se sa ostalim crkvama, stvarno pomogne da se kriza riješi – navodi se u saopštenju za javnost Sinoda SPC.

„Nažalost, glas Srpske crkve je ostao ‘glas vapijućega u pustinji’: iz Carigrada nije uslijedio nikakav odgovor – samo grobno ćutanje. Potom se Sinod SPC obratio Carigradu novim apelom da ne žuri već da postupa u duhu sabornosti, bratske ljubavi i odgovornosti ne samo za Crkvu u Ukrajini nego i za jedinstvo Pravoslavlja kao cjeline. Reakcija je bila ista – grobno ćutanje”.

U saopštenju se dalje navodi da je potom Irinej Gavrilović „u Solunu lično [septembra 2018], usmeno, molio Svjetjejšega Patrijarha Konstantinopoljskoga isto to – nažalost, sa istim rezultatom; valja primjetiti da je SPC o svome stavu i o koracima koje preduzima svaki put obavijestila sve sestrinske pomjesne crkve”.

„Poslije svega što je Carigradska patrijaršija uradila u Kijevu – a Kijev je, kao što je poznato, ‘majka ruskih gradova’ – stav SPC, takođe zvanično saopšten svim pomjesnim pravoslavnim crkvama, jeste slijedeći:

1. SPC ne priznaje nekanonsko ulaženje Njegove Svetosti Patrijarha Carigradskog u kanonski prostor najsvetije Ruske crkve budući da se Kijevska mitropolija ni na koji način ne može poistovjetiti sa današnjom ,’Ukrajinom’, koja obuhvata i desetine drugih eparhija. Ona je 1686. godine predata Moskovskoj patrijaršiji, što se može zaključiti iz gramatâ carigradskoga patrijarha Dionisija IV, iz dekretâ njegovih naslijednikâ, iz zvaničnih, od tada redovno objavljivanih ‘taktikona’, ‘sintagmationâ’, ‘diptihâ’, ‘kalendarâ’ i ‘epetiridâ’ (analâ, godišnjakâ) koje ne izdaju samo druge crkve već i sama Carigradska Patrijaršija, pa, štaviše, i iz ličnih izjava i deklaracija današnjega Carigradskoga Patrijarha do aprila prošle godine.

2. SPC, isto tako, ne priznaje vještačku ‘konfederaciju’ ukrajinskih raskolničkih grupacija, koje se već ponovo bore jedna protiv druge i nezadrživo hrle ka razlazu, proglašenu za ‘autokefalnu Crkvu Ukrajine’, jer je to kanonski nepostojeća Crkva, a u samoj stvari je silom nametnuta. Raskolnici su ostali raskolnici. Jedanput raskolnik – uvijek raskolnik, osim u slučajevima iskrena obraćenja i dubinska pokajanja. Jedina Crkva koju u datom slučaju SPC poznaje i priznaje jeste kanonska Ukrajinska pravoslavna crkva na čelu sa Njegovim Blaženstvom mitropolitom kijevskim i sve Ukrajine g. Onufrijem [Berezovskim].

3. SPC ne priznaje ni kijevski – tobože ‘ujediniteljski’ – sabor, na kojem nijedan arhijerej kanonske Ukrajinske pravoslavne crkve nije uzeo učešća – pošto su, dan ranije, i titularni mitropolit Aleksandar Drabinko i mitropolit vinicki Simeon [Šostacki] primljeni u jurisdikciju Carigradske crkve, i to bez kanonskoga otpusta od strane njihove Crkve. Čitavi scenario i sve što se događalo iza kulisâ ovoga čudnoga skupa, a što nije nepoznato javnosti, izaziva samo nevjericu i tugu u dušama pravoslavnih hrišćana širom svijeta. Radi se, zapravo, o protivujediniteljskom psevdosaboru koji razdvaja i razbija i koji je iskopao još dublju jamu otuđenja i raspada društva u nesrećnoj zemlji Ukrajini. Zbog svega toga, SPC smatra njegove odluke antikanonskim i nevažećim, pa, dakle, i nimalo obavezujućim za SPC.

4. SPC ne priznaje raskolničku jerarhiju za pravoslavnu jerarhiju ni raskolnički klir za pravoslavni klir budući da su pripadnici Denisenkove grupacije svoju ‘crkvenu ipostas’ stekli od jedna raščinjena, ekskomunicirana i anatemi podvrgnuta arhijereja – tu činjenicu je, svojevremeno, zvanično priznao i sâm Vaseljenski Patrijarh – a da pripadnici Maletičeve sekte nemaju ni apostolsko prejemstvo ni sveštenstvo uopšte. Nijedan službeni akt, nijedan, kako se prostonarodski kaže, ’potez pera’, ne može da ono što se dogodilo pretvori u nešto što se nije dogodilo, niti da ono čega nema pretvori u nešto što postoji. SPC ne prihvata, sljedstveno, da je g. Dumenko, zvani Epifanije, uopšte arhijerej, a kamoli predstojatelj autokefalne Crkve – ovo posljednje svojstvo ne pripisuje mu ni njegov ‘duhovni otac’, g. Denisenko, ‘stvarni predstojatelj’ i, štaviše, doživotni ‘patrijarh’.

5. Najzad, SPC je, silom prilikâ, prinuđena da svojim visokopreosveštenim i preosveštenim jerarsima i časnim kliricima preporuči da se klone liturgijskoga i kanonskoga opštenja ne samo sa spomenutim g. Epifanijem Dumenkom i njegovim sljedbenicima nego i sa arhijerejima i kliricima koji im saslužuju i stupaju u opštenje sa njima, shodno kanonskom načelu da će se onaj ko stupa u opštenje sa nekim ko je van opštenja i sâm naći van opštenja”.

U zaključku saopštenja Sinoda SPC stoji:

„Žaleći i tugujući zbog razbijenoga jedinstva svete Pravoslavne Katoličanske Crkve, Sinod SPC ponovo moli Njegovu Svetost patrijarha Vartolomeja da revidira svoje dosadašnje odluke i da vaspostavi pređašnju blagoslovenu ljubav i jedinstvo svetih pomjesnih crkava Božjih. Ništa nije nužnije ni dragocjenije od ljubavi, mira i jednomislija među braćom”.

***

Kako smo nedavno objavili, vrh SPC je, izgleda nejavnom okružnicom, već pozvao svoje sveštenstvo da liturgijski ne saslužuje, ne samo sa jerarhijom autokefalne Pravoslavne crkve Ukrajine (PCU), nego i „sa arhijerejima i kliricima koji im saslužuju i stupaju u opštenje sa njima”. Prevedeno, to znači i s jerarhijom Vaseljenske patrijaršije.

Za takvu informaciju se doznalo posredno, iz pisma koje je patrijarh srpski Irinej 6. februara poslao mitropolitu Onufriju Berezovskome, prvojerarhu ruske jurisdikcije u Ukrajini. Napisao ga je neposredno po povratku iz Moskve, nakon višednevne pośete delegacije SPC u povodu 10-ogodišnjice intronizacije Krila Gundjajeva za poglavara Ruske crkve. To pismo srpski mediji nijesu objavili.

Irinej je u pismu saopštio da je sveštenstvo SPC pozvano da ne zajedničari u evharistiji, ne samo sa jerarhijom PCU, već i sa onima koji su u liturgijskome jedinstvu sa PCU. Sada se kroz saopštenje Sinoda SPC ti stavovi i za javnost službeno obznanjuju.

Srbi idu u raskol sa Carigradom?

Nema sumnje da na taj način Beograd prijeti centru Vaseljene - Carigradu zvaničnim prekidom liturgijskih veza. Irinej Bulović, episkop bački SPC, u međuvremenu se oglasio „ličnim stavom”. Piše kako im se obraćaju s pitanjem „da li to naša Crkva prekida opštenje sa Vaseljenskim Patrijarhom jer je on prvi sasluživao sa Epifanijem?”

Odgovara da se „opštenje među crkvama ne prekida tek tako, lako ga je prekinuti, ali mnogo teže ga je vaspostaviti; o prekidu opštenja sa Carigradom u sinodskome tekstu uopšte nema pomena”.

Međutim, navodi da Sinod SPC „preporučuje svojim jerarsima i kliricima da se klone opštenja sa onima koji su u očiglednome kanonskome problemu – dakle, ne zahtijeva i ne naređuje da obavezno i neizostavno prekinu opštenje, i to odmah, prije sabora i saborskoga odlučivanja”.

„Uostalom, tako krupna, teška i dalekosežna odluka kakva bi bila odluka o prekidu opštenja izlazi iz okvira nadležnosti Sinoda: nju može donijeti samo Sabor svih arhijereja (SPC)”, piše Bulović. „Po mome skromnome mišljenju, sinodska preporuka znači da će oni koji je budu primjenjivali ići putem osveštane kanonske akrivije, dok će oni koji je zasad ne primenjuju biti na putu legitimne kanonske ikonomije”.

Redovno godišnje zasijedanje Sabor SPC obično održava u periodu maj-jun.

Za razliku od Irineja Bulovića, Irineja Gavrilovića i Amfilohija Radovića, ostalih četrdesetak episkopa SPC se nijesu javno oglašavali po ovome pitanju, liše episkopa zapadnoameričkoga Maksima Vasiljevića, koji je, suprotno njima, kazao da je postupak Carigrada s Crkvom Ukajine – legitiman.

Episkop Maksim iz SPC pravda Vartolomeja i tvrdi da je Sv. Sava nekanonski dobio navodni tomos

Srpske optužbe na račun Filareta Denisenka potpuno su neutemeljene. Filaret je monah i klirik Ruske crkve od 1950, arhijerej je od 1962, jedno vrijeme rektor Moskovske duhovne akademije, od 1966-68. je arhiepiskop Kijeva i egzarh Ukrajine, a 1990. i mjestobjustitelj patrijaršijskoga trona u Moskvi. Rukupoložio je nepregledan broj upokojenih i još aktivnih sveštenika Ruske crkve, ali i i čak 50-ak njezinih arhijereja.

Kako Filaretova svetotajinstva, uključujući hirotonije koje je obavio, mogu biti, kako tvrdi Sinod SPC, lišene crkvene ipostasi, a ujedno tvrditi da su crkvene ipostasi Onufrija Berezovskoga i Kirila Gundjajeva nesumnjive?

Pa upravo je Filaret Denisenko 1976. za episkopa hirotonisao Kirila Gundjajeva, a 1990. hirotonisao je za episkopa i Onufrija!

„Duhovne kazne” koje je Moskva izrekla 1990-ih protiv Filareta bez eklisiološke su vrijednosti, lišene Svetoga Duha, što je neporecivo utvrđeno u skladu sa postupkom po eklitonu, temeljenom na 9. i 17. kanonu Četvrtoga vaseljenskoga sabora – o čemu je Carigrad u apelaciji i izrekao za Vaseljenu jedino mjerodavni i pravosnažni sud.

***

Radikalni stavovi vrha SPC prema Crkvi u Ukrajini, čak radikalniji od stavova Moskovske patrijaršije – i međunarodno priznatu državu nazivaju „Ukrajina” – zapravo u daleko većoj mjeri odražavaju strah u Beogradu da će Carigrad, slijedeći svetootačku, kanonsku i osveštanu eklisiološku praksu, izliječiti otvorene rane na tijelu Hristove Crkve u Makedoniji i Crnoj Gori kroz darivanja tomosâ o autokefalijama njezinim pomjesnim crkvama.

„Nova Makedonija”: SPC ne vjeruje Vartolomeju, uplašena da će priznati makedonsku i crnogorsku autokefaliju

Sredinom januara, iz Carigrada je decidno saopšteno „da svaka nacija i svaka zemlja, koji žele svoju pravoslavnu crkvu, imaju pravo da je osnuju i zatraže priznavanje svoje crkve od drugih pravoslavnih crkava; uključujući i Makedoniju i Crnu Goru”.

Danilo, arhiepiskop Vaseljenske patrijaršije, podržava pravo Crne Gore da ima svoju autokefalnu Crkvu!

Uprkos navodnim diskretnim pozivima iz Beograda, Carigrad nije pristao da barem relativizuje citirani stav u pogledu Makedonije i Crne Gore.

Naprotiv, patrijarh Vartolomej je u intervjuu beogradskoj „Politici” 21. februara kazao da „Vaseljenska patrijaršija ne namjerava da izmijeni Ustav SPC, niti njene granice, UKOLIKO to ne prati sporazum i saradnja; nikada Vaseljenska patrijaršija nije prekoračila granice drugih crkava, SEM jedino UKOLIKO postoji odnosni zahtijev i veća crkvena potreba”.

Vartolomej: Nećemo dokidati jurisdikciju SPC osim „ukoliko postoji odnosni zahtijev i veća crkvena potreba”

Upravo temeljeći se na klauzulama „ukoliko” i „sem”, tj. na „odnosni zahtijev i veću crkvenu potrebu”, Carigrad je 1922. priznao, po ikonomiji, autokefaliju SPC, ali nedavno i autokefaliju PCU, uostalom, i sve ostale autokefalije pojedinačno, od 1850. do 1998. godine. Nema razloga da Carigrad tako ne postupa i ubuduće i da iste kanonske principe, koje je 1922. primijenio dajući autokefaliju SPC, kada se za to steknu uslovi, ne primjeni u Makedoniji i Crnoj Gori.

Podśetimo, patrijarh SPC sredinom avgusta prošle godine je već pokušavao da odvrati Carigrad od Makedonije i Crne Gore. Nacije u Makedoniji i Crnoj Gori, napisao je, „kreacije su komunista”. Izjednačio je „lidere raskola u Crnoj Gori i Ukrajini”, zaključivši da je, kao i u Makedonji, „situacija u Crnoj Gori u vezi sa Ukrajinom”, etc.

Irinej pisao Vartolomeju: Ako Ukrajina dobije tomos, strahuje da će se isto desiti i sa Crnom Gorom!

Krajem januara i početkom februara, tokom boravka u Moskvi, Irinej je kazao da se „Crnogorci duhovno i kulturno kreću sve dalje i dalje od Srbije, a raskolnička Crkva u Crnoj Gori, kao i nekanonske strukture u Ukrajini, takođe očekuje priznanje od Carigradske patrijaršije”.

Prema agenciji „РИА Новости”, Irinej je rekao kako je, „nažalost, Crna Gora izdala Srbiju i izabrala pogrešan put: odriču se srpskoga imena, proglašavaju se Crnogorcima, posebnom nacijom od Srbije, koja ima svoje kulturne osobine, poseban jezik; oni su, nažalost, takođe formirali svoju nezavisnu Crkvu”.

Irinej pisao Vartolomeju: Ako Ukrajina dobije tomos, strahuje da će se isto desiti i sa Crnom Gorom!

Amfilohije Radović, mitropolit crnogorsko-primorski SPC, nedavno je čak pozvao da se redefiniše status Vaseljenske parijaršije, jer ona, kazao je, „danas ne može imati ono mjesto koje je imao kada je Carigrad bio carska prijestonica”.

Amfilohije opet raspalio po Vartolomeju: Ne može on tako!

Sve poznate autokefalije potvrđena su tomosima jedino i isključivo od Carigrada, bez prethodne ili naknadne prakse traženja saglasnosti ili ratifikaicje od strane drugih pomjesnih crkava. Situacija oko Ukrajine se u tom smislu ničim ne razlikuje od bilo kojega sličnoga događaja iz prošlosti.

Od 15 postojećih autokefalnih crkava, priznatih u vaseljenskome diptihu, njih čak 10 su autokefalije dobile od Vaseljenskoga Patrijarha i njegova Sinoda.

Patrijarh Vartolomej, s druge strane, odbačio je zvahtijeve o sazivanju svepravoslavne sinakse ili sinakse predstojateljâ pomjesnih crkava povodom ukrajinske autokefalije.

Vartolomej: Svi su dobili tomose na isti način kao i Ukrajinska crkva

Procedura primijenjena oko izdavanja tomosa Crkvi Ukrajine, ocjenjuje profesor crkvenoga prava dr Anastasije Vavuskos, već stoljećima se „postojano i kontinuirano, na istovjetan način primjenjuje, bez ikakva prigovora ili neslaganja neke autokefalne crkve; dakle, ova procedura je običaj, koji, prema Svetome Vasilju Velikome, ima snagu zakona, odnosno, ima moć kanonskoga dekreta”.

„U slučaju dodjeljivanja autokefalije Ukrajinskoj crkvi, iz onoga što ja mogu da saznam, procedura koja je predočena saglasna je uobičajenoj”, napisao je dr Vavuskos. „Štaviše, nijedna autokefalna crkva nije dostavila ijednu zvaničnu pismenu primjedbu ni u jednome koraku procedure izdavanja tomosa, iako bi svi imali legitiman interes za takvu akciju, posebno Ruska crkva. Prema tome, kad se postupak izdavanja tomosa okonča, smatra se da je ispravan i kanonski nepromjenjljiv, bez ikakve mogućnosti njegova osporavanja”.

Na čemu Carigrad temelji pravo da daruje tomose o autokefaliji?

Status i položaj Vaseljenskoga Patrijarha u Crkvi, prejemnika Svetoga Apostola Andrije Prvozvanoga, uključujući ovlašćenja sazivanja vaseljenskoga sabora ili sinakse, te darivanja tomosa o autokefaliji ili tomosa kojim se potvrđuje autokefalija, kanonizovali su Sveti Oci na Drugom i Trećem vaseljenskome saboru, a ustaljeni Četvrtim vaseljenskim saborom i potvrđeni osveštanom praksom u trajanju od jednonoga i po milenijuma!

I to je Svetim Duhom ukrijepljeni vo vijekov dio sveštenih kanona i običajnoga prava Hristove Crkve, što ne podliježe nikakvim novotarijama kroz „alternativna” tumačenja Beograda i Moskve.