„Двери”: Moskva formira radikalne stavove Srpske patrijaršije

Piše: Vladimir Jovanović

Dvije neđelje nakon objavljivanja na vebsajtu Moskovske patrijaršije „Stava Srpske pravoslavne crkve o crkvenoj krizi u Ukrajini", taj tekst se pojavio na zvaničnoj stranici Srpske patrijaršije. Nesumnjivo je na tome insistirala Moskovska patrijaršija, ali su unutrašnje nesuglasice između srpskih vladika vjerovatno spriječile da se to dogodi ranije. Konačno, 13. marta, zvanično je u Beogradu objavljen „Stav" Srpske crkve. Iza ovih nejasnoća je očigledno da postoji nedostatak dogovora srpskih vladika, uključujući i više rukovodstvo SPC – piše bugarski crkveni sajt „Двери”.

„Vodeća ličnost u kontaktima Srpske crkve s Moskovskom i Vaseljenskom patrijaršijom je bački episkop Irinej Bulović. On je sekretar za odnose s javnošću, dugogodišnji ‘ministar vanjskih poslova’ Srpske crkve i vodi njezinu prepisku; takođe je autor nekih nediplomatskih pisama vaseljenskome patrijarhu Vartolomeju koje je potpisao patrijarh Irinej Gavrilović.

Nesumnjivo je da je ’Stav SPC o crkvenoj krizi u Ukrajini’ najprije poslat u Moskovsku patrijaršiju. Posljednjih godina, Irinej je odgovoran za vođenje ruskih poslova u Srpskoj crkvi. U 2016. godini, uprkos ogromnim naporima i kontroverznim izjavama, on nije uspio odvratiti Srpsku crkvu od učešća u Saboru na Kritu, budući da mu se tada žestoko suprotstavio mitropolit Amfilohije Radović, koji je ne manje uticajan nego što je on”.

Kako je „Antena M” objavila, Sinod SPC oglasio se 13. marta prvi put službeno obznanjujući da je, povodom pitanja autokefalije Crkve u Ukrajini, srpskome sveštenstvu „preporučeno da se klone liturgijskoga i kanonskoga opštenja”, ne samo s ukrajnskom jerarhijom, „nego i sa arhijerejima i kliricima koji im saslužuju i stupaju u opštenje s njima, shodno kanonskome načelu da će se onaj ko stupa u opštenje s nekim ko je van opštenja i sâm naći van opštenja”. U prijevodu to znači da se „preporuka” odnosi i na jerarhiju Vaseljenske patrijaršije.

Nakon višemjesečna „nećkanja”, Sinod SPC je, na taj način, konačno reagovao po instrukcijama Moskve. To je srpska prijetnja Carigradu službenim raskolom.

„Ovo zapravo znači da se Srpska crkva pridružuje Moskovskoj patrijaršiji, koja je prekinula evharistijsko i kanonsko zajedničarenje sa Vaseljenskom patrijaršijom. Međutim, to je veoma ozbiljan korak, koji rukovodstvo Srpske crkve očigledno nije prihvatilo i u ovome trenutku nije željelo da ga najavi”, pišu „Двери”.

„Zbog toga su autori prisiljeni da ga ‘protumače’. Istoga dana, kada je ‘mišljenje’ objavljeno na sajtu Srpske patrijaršije, bački episkop Irinej je izašao s ‘ličnim mišljenjem’, u kojem je pokušao objasniti da se ne radi o prekidu evharistijskoga zajedništva s Carigradom, da ‘to nije rečeno" i da je to samo preporuka .

Ova objašnjenja su, međutim, još kontroverznija, jer je u ovome slučaju ‘preporučljivo’ izbjeći liturgijsko zajedništvo s kliricima nove autokefalne Crkve u Ukrajini; odnosno, bukvalno čitanje glasi: srpski sveštenici mogu saslužvati liturgije s ‘ukrajinskim raskolnicima’, ali je ‘poželjno da se uzdrže’.

Tekst je, dakle, interno kontradiktoran i ne može se razumno objasniti. Autor nije eksplicitno pomenuo Vaseljensku patrijaršiju, iako je njezin poglavar prihvatio evharistijsko zajedništvo i sasluživao je prvi sa mitropolitom Epifanijem”.

„‘Lično mišljene’ je, dakle, neobavezujuće”, piše bugarski sajt, „zato što njegova adresa nijesu srpski klirci, nego Vaseljenska patrijaršija. Ova ‘preporuka’ zvuči kao upozorenje Carigradu da Srpska crkva može prekinuti zajedničarenje. U službenome smislu, međutim, takvi izrazi postaju nejasni i zbunjujući i stoga zahtijevaju ‘lično mišljenje’, objašnjenja, itd.

Način na koji su formalizovani stavovi Crkve u Srbiji o Ukrajini pokazuje, uprkos monolitno negativnome stavu Srpske crkve prema akcijama Vaseljenskoga Patrijarha u Ukrajini, da je ova Crkva takođe prepuna kontradikcija i podvrgnuta vanjskim i unutrašnjim pritiscima u definisanju svojih akcija.

Objavljivanje ‘Stava SPC o crkvenoj krizi u Ukrajini’ u ovome trenutku će vjerovatno pogoršati odnose između Srpske i Vaseljenske patrijaršije, posebno u kontekstu moguće pośete patrijarha Vartolomeja Srbiji povodom 800. godišnjice ‘dobijanja autokefalije Srpske crkve’. Prije par neđelja Vartolomej je dao intervju srpskome listu u kojem je potpuno ignorisao konfrontaciona pisma koja su do sada stigla na Fanar. U razgovoru nije bilo riječi o prekidu evharistije između dvije crkve”.

                                                                                            ***
Podśetimo, liše radikalnih proruskih stavova Irineja Gavrilovića, Irineja Bulovića i Amfilohija Radovića s jedne, te Maksima Vasiljevića s druge strane – koji je dao za pravo Vaseljenskome Patrijarhu i odbačio mogućnost prekida evharistije s Carigradom – ostalih četrdesetak episkopa SPC se nijesu javno oglašavali po pitanju ukrajinske autokefalije.

Eventualnu de iure odluku SPC o prekidu liturgijskoga jedinstva s Carigradom, prema njezinome Ustavu, ukoliko se taj Ustav poštuje, može donijeti samo arhijerejski sabor SPC – tijelo koje okuplja sve srpske episkope. Redovno godišnje zasijedanje Sabor SPC obično održava u periodu maj-jun.

Preporuka Sinoda SPC sveštenstvu o uzdržavanju od liturgija i sa jerarhjom Vaseljenske patrijaršije nezvanično je izdata najkasnije do 6. februara. Prvi put se o njoj u javnosti neslužbeno čulo po povratku delegacije SPC iz Moskve.