Dok Zapad posmatra, Moskva djeluje

Politička kriza u Gruziji predstavlja širu ideološku borbu između demokratskih težnji i autoritarnih ambicija širom istočne Evrope. Pobjeda stranke Gruzijski san, postignuta sumnjivim metodama, simbolizuje zabrinjavajući pomak ka autoritarizmu sa ozbiljnim posljedicama, ne samo za Gruziju, već i za druge zemlje u kojima je vidljiv ruski uticaj.

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović

Gruzija, strateški važna država na Kavkazu, ne tako davno predstavljana je kao pozitivan primjer demokratske tranzicije i ozbiljan kandidat za učlanjenje u Evropsku uniju, a sada se našla u sukobu između svojih težnji za demokratijom i zabrinjavajućeg klizanja ka autoritarizmu. Vladajuća partija Gruzijski san u subotu je ponovo pobijedila na izborima pod sumnjivim okolnostima, što je izazvalo ozbiljne optužbe za izborne nepravilnosti i dovelo u pitanje demokratsku budućnost te zemlje, međutim, reakcija Zapada bila je prilično slaba, što povećava strahove od jačanja uticaja Kremlja ne samo kada je riječ o Gruziji, nego i svim zemljama u kojima je prethodnih godina on bio uočljiv.

Odbijanje opozicionih stranaka da prihvate rezultate izbora nije samo pitanje političkog pozicioniranja, već je tim činom naglašeno duboko ukorijenjeno nepovjerenje u izborni proces. Opozicija, koja je imala velike nade u odlučujuće izbore tokom kojih se očekivalo da će preokrenuti Gruziju ka Zapadu, umjesto toga se suočila sa jačanjem režima čijem se odlasku s vlasti nadala. Optužbe o potiskivanju birača i manipulaciji glasanjem nijesu nove, ali predstavljaju zabrinjavajući obrazac u izbornoj istoriji Gruzije, dodatno komplikujući njene već narušene odnose sa Zapadom.

Ruske dezinformacije i teorije zavjere

Posmatrači izbora iz OEBS-a, Evropskog parlamenta i drugih organizacija izrazili su zabrinutost zbog „opadanja“ demokratije koje se dešava u Gruziji. Na konferenciji za novinare nakon glasanja, specijalni koordinator OEBS-a Paskal Alizard istakao je probleme vezane za kupovinu glasova, antizapadnu retoriku vladajuće stranke i nejednakosti u finansijskim resursima, što je, kako piše Politico, dovelo do podijeljene izborne atmosfere. Antonio Lopez-Isturiz Vajt iz Evropskog parlamenta dodao je da je vladajuća partija koristila antizapadnu retoriku protiv EU i promovisala ruske dezinformacije, manipulacije i teorije zavjere, izazivajući zabrinutost da je izborni proces bio obilježen neprijateljstvom prema prozapadnim saveznicima Gruzije.

Optužbe koje su upućene stranci Gruzijski san odražavaju rastuću percepciju da je prioritizovala održavanje na vlasti nad njegovanjem demokratskih principa. Preliminarna procjena OEBS-a ukazala je na to da su izbori bili obilježeni značajnim propustima, uključujući ograničenja slobode okupljanja i izražavanja, kao i nedostatak ravnoteže u političkom polju za opozicione stranke. Ove opservacije odražavaju prethodne kritike u vezi sa demokratskom integritetom Gruzije, što mnoge navodi na pitanje da li zemlja klizi ka autoritarnijem modelu vlasti.

Kampanja stranke Gruzijski san uključivala je napore da se zapadni uticaj u zemlji prikaže kao štetan, s posebnim fokusom na napade nevladine organizacije, problematizovanje njihovog finansiranja i pitanja LGBTQ+ zajednice, koje je prikazivala kao strane intervencije čiji je zadatak da ugrožavaju tradicionalne vrijednosti. Ova taktička poruka, koja se poklapa sa strategijama koje koriste Rusija i Mađarska, korišćena je za mobilizaciju podrške među konzervativnim grupama unutar gruzijskog biračkog tijela. The Economist podsjeća na to da je takva retorika dio šireg trenda u kojem se gruzijsko vođstvo sve više distancira od proevropskih politika, pozicionirajući se kao neutralni akter u sukobu između Rusije i Ukrajine. Ova pozicija razbjesnila je mnoge Gruzijce koji borbu Ukrajine vide kao simbol njihove želje za suverenitetom i demokratskom stabilnošću.

Propagandno tumačenje zapadnih vrijednosti kao prijetnje imalo je dubok uticaj na javno mnjenje, posebno u ruralnim područjima gdje tradicionalna uvjerenja imaju značajnu moć. Korišćenjem ovih tvrdnji, ujedno manipulišući emocijama birača, stranka Gruzijski san ne samo da je osigurala svoju bazu, već je i iskoristila postojeće strahove od stranog uticaja, komplikujući narativ o evropskoj opredijeljenosti Gruzije. Ova strategija pokazala se veoma djelotvornom među biračima koji su inače bili skeptični prema namjerama Zapada i kojima proces evropskih integracija nije bio razumljiv, čime se jača narativ koji pozicionira vladajuću stranku kao branioca nacionalnog identiteta protiv jasno istaknutih spoljašnjih prijetnji.

Aplauz Kremlja i lokalni strahovi

Dok je Gruzijski san slavio pobjedu, čestitke su dolazile od ruskih zvaničnika i političara. Pohvale Moskve za stav ove stranke o invaziji Rusije na Ukrajinu i njenom sloganu „Izaberi mir, a ne rat“ naglašavaju zadovoljstvo Kremlja rezultatima izbora. Usaglašenost stranke s politikom zvanične Moskve izaziva zabrinutost među Gruzijcima koji ne podržavaju vladajuću partiju zbog mogućeg gubitka statusa kandidata za EU, dostignuća koje je proslavljeno kao potvrda ispravnog razvojnog puta i demokratskog prosperiteta. Ipak, izborni slogan o „biranju mira“ ispostavio se veoma djelotvornim u kampanji usmjerenoj ka biračima opreznim prema mogućem ulasku u sukob s Rusijom, odražavajući atmosferu koja se pojavila i tokom nedavnih izbora u Moldaviji.

U Tbilisiju i širom ruralne Gruzije, prijavljene su brojne nepravilnosti, pri čemu su posmatrači tvrdili da je stranka Gruzijski san uticala na ubacivanje lažnih glasačkih listića, kupovinu glasova i zastrašivanje. Posmatrači su izvijestili i o fizičkim sukobima na nekim biračkim mjestima, primjećujući da je u određenim područjima, posebno u udaljenim selima, podrška Gruzijskom snu dostizala čak i do 90 procenata podrške. Ovakve anomalije, u kombinaciji s novim ograničenjima nametnutim nevladinim organizacijama, dodatno su otežale nadgledanje legitimiteta izbora, dok je opoziciji u Gruziji ostavljena još jedino mogućnost da se izbori da uopšte bude posmatrača.

Naglašeno prisustvo ruske podrške vladajućoj stranci pojačalo je strahove među opozicionim grupama i prozapadnim građanima. Mnogi Gruzijci se dobro sjećaju rata s Rusijom 2008. godine, koji je rezultirao gubitkom teritorija Abhazije i Južne Osetije, pa upravo taj istorijski kontekst pojačava hitnost među njihovim brigama o povratku u period pojačanog ruskog uticaja. S obzirom na to da moskovski mediji prikazuju ovaj izborni rezultat uz odobravanje, ukazujući na prorusku retoriku Gruzijskog sna, očigledno je da je Kremlj zainteresovan za jačanje narativa o uspješnom djelovanju u ovom regionu.

Strategija Rusije u Istočnoj Evropi

Politička kriza u Gruziji odraz je i nedavnih događaja u Moldaviji, gdje su ohrabrivane opozicione grupe koje imaju rusku podršku. Izborima u Moldaviji, u kontekstu svojevrsnog referenduma o članstvu u EU, prethodila je snažna kampanja ruskog uticaja finansirana, koju su, kako je nedavno objavio Politico, finansirali ruski akteri u iznosu od 150 miliona eura u cilju destabilizacije regiona. Ova geopolitička borba nije samo unutrašnje pitanje za ove nacije, već dio šireg ruskog plana za destabilizaciju demokratskih država koje su orijentisane ka Zapadu.

Moskva se trudi da oblikuje ishode glasanja u Gruziji i Moldaviji, signalizujući odlučnost da zadrži uticaj u svojoj neposrednoj okolini, najčešće putem sajber-ratova, kampanja punih dezinformacija i finansiranja pojedinih političkih aktera. Ove taktike široko su primijenjene u objema zemljama, stvarajući izazove za Zapad u suočavanju sa onim što se naziva ruskim malignim uticajem, ali bez bilo kakve intervencije, što je balans koji Moskva uspješno koristi u svojim medijskim narativima.

Igra između unutrašnje politike i spoljašnjih pritisaka ključna je za razumijevanje dinamike koja se odvija u Gruziji, s obzirom na to da ruski uticaj nije samo pozadina, već značajan faktor u oblikovanju akcija političkih aktera i reakcija javnosti. Strategija Kremlja uglavnom uključuje kreiranje narativa o nestabilnosti, kojim se često koristi kako bi opravdao svoje akcije i intervencije u regionu.

Autoritarni zaokret u Gruziji ima značajne posljedice i kada je riječ o zemljama Zapadnog Balkana, čije se krhke demokratije suočavaju sa sličnim geopolitičkim pritiscima. Strategije Rusije u smislu izborne intervencije, dezinformacija i podrške nacionalističkim pokretima u zemljama koje balansiraju između evropske integracije i ruskog uticaja decenijama su vidljive u Srbiji i Bosni i Hercegovini, a već nekoliko godina izuzetno izražene i u Crnoj Gori.

Upravo zbog toga izbori u Gruziji i Moldaviji naglašavaju hitnu potrebu za koordinisanim zapadnim odgovorom. Istorijski pristup Zapada, koji se u velikoj mjeri oslanjao na ciljane sankcije i diplomatske izjave, sada izgleda nedovoljan naspram sve sofisticiranijih strategija Moskve. Zapadne zemlje su ograničile podršku na blage diplomatske opomene ili usko usmjerene sankcije, no iako takve mjere mogu privremeno da uspore ruski uticaj, one ne sprečavaju Kremlj da primjenjuje taktike hibridnog rata za uticaj na izborne rezultata zemalja u kojima vidi interes da djeluje.

Dok se Gruzija i Moldavija bore sa svojom budućnošću, nedostatak jedinstvenog zapadnog pristupa može da ima trajne posljedice, prije svega jer oklijevanje da se pruži snažna podrška demokratiji u ovim zemljama odražava popriličnu neodlučnost unutar Zapada u vezi sa strategijom koju bi trebalo da ima kada je Istočna Evropa u pitanju. Neuspjeh da se odlučno suprotstavi ruskom uticaju rizikuje ne samo stabilnost Gruzije i Moldavije, već ujedno postavlja skup pravila za ono što se dešava u drugim zemljama u kojima je ruski uticaj prisutan.

Krhkost demokratije i uticaj na Zapadni Balkan

Gruzija, Moldavija i druge ranjive države Istočne Evrope sada se nalaze na prvim linijama borbe između zapadnog liberalizma i proruskog autoritarizma, dok zapadna diplomaija i sankcije same po sebi nijesu u stanju da zaustave ruske ekspanzionističke ambicije. Pobjeda Gruzijskog sna na izborima, pojačana proruskim skretanjem te zemlje, otvara pitanja o tome da li će EU prilagoditi svoj pristup ili dopustiti da širi region klizne dalje u orbitu Moskve.

Izbori u Gruziji istakli su krhkost njene demokratije, gdje decenije napretka u izgradnji demokratskih institucija sada vise o koncu. Dok opozicione stranke pozivaju na proteste i odbijaju da učestvuju u radu parlamenta, potencijal za građanske nemire se čini vrlo realnim. Mnogi Gruzijci su razočarani, vjerujući da je njihova nastojanja za evropskom integracijom i demokratskim upravljanjem sistematski potkopala proruska vlast koja je sve spremnija da prihvati autoritarne taktike.

Iskustvo Gruzije ukazuje na ranjivost postsovjetskih i postjugoslovenskih država koje teže integraciji u EU, a koje se sada suočavaju sa sve većim unutrašnjim i spoljnim pritiscima podstaknutim destabilizujućim ruskim taktikama koje bi u Crnoj Gori mogle postati još izraženije ako Rusija pojača napore da balkanske države zadrži u svojoj sferi uticaja. Ruske taktike korišćene u Gruziji već su prisutne u Crnoj Gori, a u društvu postoji podjela na one koji to odobravaju i one koji se tome protive.

Proruske političke grupacije i mediji koriste ove podjele da pojačaju socijalni konzervativizam i antizapadnu retoriku, oslanjajući se na teme koje prikazuju zapadne vrijednosti kao izopačenost i prijetnju tradiciji. Pored toga, ruska geopolitička strategija često uključuje korišćenje ekonomskih veza i sajber taktika za uticaj na političke odluke, a crnogorska privreda i njen digitalni prostor su u velikoj mjeri podložni takvim pritiscima.

Medijskom manipulacijom i podrškom partijama koje su naklonjene interesima Moskve, Rusija bi mogla početi da intenzivnije usmjerava crnogorsku politiku dalje od zapadne integracije, ugrožavajući suverenitet zemlje i testirajući njenu demokratsku otpornost, pri čemu je ova ranjivost dodatno pojačana ograničenim resursima Crne Gore za suprotstavljanje kampanjama dezinformacija ili izdržavanja ekonomskih pritisaka.

Rastuća ruska odvažnost u regionima koji su do sada imali proevropsku perspektivu, u kombinaciji sa blagom reakcijom Zapada, mogla bi dodatno ohrabriti Moskvu da pojača svoje napore, a ukoliko Zapad ne pruži odlučniju podršku Crna Gora bi mogla zapasti u ciklus nazadovanja demokratije i pojačanih unutrašnjih tenzija.