Francuska kriza – upozorenje za cijelu Evropu

Posljedice političke krize u Francuskoj osjetiće se daleko izvan njenih granica, a sposobnost evropskih institucija da se izbore sa ovim izazovima odrediće buduću stabilnost i koheziju EU.

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović

Politička kriza koja već neko vrijeme pogađa Francusku nije pitanje isključivo unutrašnje politike – ona ima duboke implikacije ne samo na budućnost zemlje, već i na Evropu u cjelini. Pad vlade premijera Mišela Barnijea nakon jučerašnjeg izglasavanja nepovjerenja nesvakidašnji je trenutak u francuskoj politici, prije svega jer je to prvi put za više od šest decenija – tačnije, od 1962. – da je mandat neke vlade prestao na taj način, što otkriva duboke probleme unutar političkog i ekonomskog sistema zemlje. Ono zbog čega, međutim, treba ovaj problem posmatrati izvan unutrašnjeg sistema su posljedice ovakve krize koje prevazilaze granice Francuske, sa potencijalom da destabilizuje Evropu u trenutku kada su jedinstvo i stabilnost najpotrebniji.

Zašto je Barnijeova vlada izgubila podršku

Pad Barnijeove vlade nije se desio preko noći, već je to bio rezultat nagomilanog političkog nezadovoljstva, ekonomske stagnacije i oklijevanju predsjednika Emanuela Makrona da se prilagodi sve više fragmentisanom političkom pejzažu Francuske.

Do prelomnog trenutka došlo je ove godine nakon francuskih parlamentarnih izbora, koji su pokazali duboko podijeljenu Narodnu skupštinu. Makronova stranka, La République En Marche (LREM), koja je ranije imala apsolutnu većinu, našla se u znatno slabijoj poziciji. Pojava više novih političkih snaga – uključujući krajnje desnu Nacionalno okupljeanje i krajnje lijevu Francusku Nepokornu – učinila je Makronu sve težim da progura svoju zakonodavnu agendu. Ove podjele dodatno su pogoršane rastućim osjećajem frustracije među francuskim građanima koji su smatrali da Makronova predsjednička vlast nije riješila njihove ekonomske i socijalne brige.

Dodatni faktor koji je pogoršao situaciju bilo je teško upravljanje fiskalnim pitanjima Francuske. Budžetski deficit zemlje dostigao je neodrživ nivo, a vladine mjere štednje, uključujući smanjenje javne potrošnje i socijalnih davanja, bile su duboko nepopularne. Barnijeova odluka da zaobiđe Nacionalnu skupštinu i progura budžet za 2025. godinu koristeći član 49.3 Ustava Francuske – proceduru koja omogućava vladi da donese zakon bez parlamentarnih glasanja – povećala je osjećaj da vlada postaje sve autoritarnija. Ova odluka bila je u velikoj mjeri kritikovana, čak i unutar Makronove stranke, i na kraju je dovela do izglasavanja nepovjerenja koje je oborilo Barnijeovu vladu.

Politički vakuum i posljedice neusvajanja budžeta

Neposredne posljedice ove političke krize za Francusku su ozbiljne. Pad Barnijeove vlade ostavio je zemlju bez funkcionalne izvršne vlasti sposobne da donosi ključne odluke u vezi sa ekonomskim i socijalnim pitanjima. Neuspjeh vlade da usvoji budžet za 2025. godinu stvorio je finansijsku prazninu, ostavljajući Francusku izloženu riziku od blokade vlade i potencijalnog smanjenja kreditnog rejtinga. Nesigurnost u vezi sa fiskalnim zdravljem Francuske već počinje da utiče na povjerenje investitora, sa rizikom od rasta troškova zaduživanja i odliva kapitala iz zemlje.

Štaviše, u javnosti sve više naglašavana nesposobnost zemlje da riješi svoje unutrašnje političke krize ostavila je vakum liderstva. Predsjednik Makron, koji je ranije bio hvaljen kao lider koji će oživjeti Francusku i uvesti je u novu eru reformi, sada se nalazi u defanzivi, sa popularnošću koja je dostigla najniži nivo svih vremena. Prema anketi koju je sproveo list Le Monde, Makronov rejting na osnovu podrške pao je na samo 22%, što jasno odražava rastuće razočarenje njegovom vladom. Neuspjeh predsjednika da održi stabilno političko okruženje, naročito nakon što je obećao da će premostiti podjele u francuskom društvu, produbio je osjećaj političke i ekonomske nestabilnosti.

O kolikim podjelama je riječ najbolje pokazuje fragmentacija francuske političke scene takođe. Uspon populističkih pokreta i sa lijevog i sa desnog kraja političkog spektra jasan je znak da mnogi francuski građani osjećaju da su ih globalizacija i politička elita zapostavili. Ova rastuća polarizacija, u kombinaciji sa ekonomijom koja je sporija u odnosu na ranije i visokim stopama nezaposlenosti, prijeti narušavanjem društvene kohezije koja je tradicionalno definisala Francusku republiku. Zemlja se sada nalazi na raskrsnici, bez jasnog pravca kako da nastavi dalje.

Prijetnja stabilnosti eurozone

Kriza u Francuskoj nije samo pitanje unutrašnjeg upravljanja; ona ima dalekosežne implikacije za Evropu. Kao jedna od najvećih ekonomija Evropske unije, Francuska igra ključnu ulogu u oblikovanju ekonomske i političke budućnosti kontinenta. Nestabilnost unutar Francuske već je izazvala lančanu reakciju na evropsku ekonomiju, sa poljuljanim povjerenjem investitora i nesigurnošću u vezi sa budućom fiskalnom politikom Francuske, što izaziva zabrinutost širom eurozone.

EU pomno prati francuske budžetske izazove, posebno jer je zemlja imala problema da ispuni fiskalne kriterijume iz Mastrihtskog ugovora. Sa deficitom koji premašuje prag od 3% BDP-a, o kojem je Le Figaro ranije pisao u kontekstu potrebe zadržavanja ispod te granice, prema pravilima EU, Francuska se već suočava sa mogućnošću briselskih sankcija. Međutim, politička kriza dodatno komplikuje situaciju. Bez funkcionalne vlade, biće teško da Francuska sprovede neophodne reforme kako bi smanjila deficit i izbjegla sankcije. Ako Francuska ne bude mogla da ispuni svoje finansijske obaveze, to može pokrenuti lančanu reakciju koja bi mogla da destabilizuje ekonomsku stabilnost eurozone.

Nemogućnost Francuske da efikasno riješi sopstvene fiskalne probleme potkopava kredibilitet Evropske unije u cjelini. U trenutku kada se EU suočava sa brojnim spoljnim izazovima—od ratnih dejstava u Ukrajini do napetosti sa Kinom i Sjedinjenim Američkim Državama—Evropi ni najmanje nije potrebna unutrašnja fragmentacija, niti nestabilnost u jednoj od ključnih članica. Politička disfunkcija Francuske otežava zemlji da preuzme vodeću ulogu u tim ključnim pitanjima, slabeći sposobnost EU da djeluje koherentno na globalnoj sceni.

Štaviše, neuspjeh Makronove vlade da efikasno vodi Francusku potkopava ukupnu ideju integracije. EU je uvijek računala na snažno političko liderstvo ključnih članica, a Francuska je istorijski bila stub tog liderstva. Međutim, sada kada je zemlja upletena u političku krizu, njena sposobnost da značajno doprinosi budućnosti EU dovodi se u pitanje, što je posebno zabrinjavajuće jer se EU suočava sa brojnim egzistencijalnim krizama, uključujući uspon populizma, prijetnju daljim raspadom i izazov očuvanja jedinstva u svijetlu rastućih globalnih tenzija.

Alarm za budućnost Evrope

Kriza u Francuskoj nije samo trenutna politička kriza—ona je pokazatelj dubljih, strukturalnih problema unutar Francuske i šireg evropskog projekta. Politička fragmentacija u Francuskoj odražava širi trend u Evropi, gdje progresivne političke stranke sve više gube podršku u korist populističkih pokreta koji često iznose anti-EU retoriku. Ovaj trend prijeti budućnosti evropske integracije, jer rastući nacionalistički sentimenti u zemljama članicama dovode u pitanje ideju ujedinjene Evrope.

Neuspjeh Francuske da stabilizuje svoj politički sistem takođe je upozorenje za druge evropske nacije koje se suočavaju sa sličnim problemima. Zemlje poput Italije, Španije, pa čak i Njemačke, suočavaju se sa rastućom političkom polarizacijom i ekonomskim izazovima. Ako Francuska, koja je tradicionalno smatrana stubom evropskog jedinstva, ne bude mogla da održava stabilnost, to otvara pitanje o sposobnosti EU da prebrodi buduće krize. Ako se ovi izazovi ne riješe efikasno, EU rizikuje dalji gubitak povjerenja svojih građana, što bi dugoročno moglo da dovede do većeg broja izlazaka iz unije ili čak raspada cjelokupnog evropskog projekta.

Pored unutrašnjih izazova, politička kriza u Francuskoj otkrila je krhkost evropskog ekonomskog sistema. Međuzavisnost ekonomija EU znači da nestabilnost u jednoj zemlji može imati dalekosežne posljedice. Francuska, sa velikom ekonomijom i centralnom ulogom u evropskoj trgovini, ključni je igrač u doprinosu rasta ekonomije EU. Političke blokade u Parizu izazivaju zabrinutost u vezi sa sposobnošću zemlje da ispuni svoje ekonomske obaveze, naročito u pogledu fiskalnog deficita, i mogu dodatno oslabiti euro. Kako kriza bude produbljena, Francuska bi mogla da se nađe u situaciji u kojoj ne bi mogla da ispuni svoje obaveze prema EU, što bi moglo dovesti do gubitka povjerenja u eurozonu u cjelini.