Evropa nije shvatila stvarnu ekonomsku prijetnju koja dolazi od Trampa

U ekonomskoj konfrontaciji sa Amerikom, Evropa se priprema za borbu protiv neprijatelja koji više ne postoji. Više nije država koja podržava velikodušnost Bajdenove ekonomije ono čega Evropa treba da se plaši – sada je to još veća liberalizacija američkog modela.

Decenijama su Evropljani vjerovali u fikciju da je američko blagostanje zasnovano na slobodnim tržištima i preduzetničkoj odlučnosti. Međutim, prije nešto više od 10 godina, promijenili su mišljenje.

Ekonomistkinja Mariana Mazučato pomogla je da se razbije taj mit. U knjizi „Preduzetnička država“ iz 2013. godine, tvrdila je da su mnoge od najvažnijih inovacija u posljednjim decenijama – internet, GPS i tehnologije pametnih telefona – pokrenute vladinim ulaganjem. Tajna industrijske politike, tvrdila je, leži u izdvajanjima za odbranu, ciljanom subvencionisanju i inovacijama koje pokreće država.

Zatim je došla Bajdenova ekonomija i pružila završni udarac evropskom shvatanju da je Amerika neka vrsta bajke o slobodnom tržištu.

Američki predsjednik Džozef Bajden je putem Zakona o smanjenju inflacije od 369 milijardi dolara, koji je pružio podršku održivim industrijama, a naročito električnim vozilima u Americi, izazvao u Evropi snažnu reakciju, smatrajući to očiglednim pokušajem države da ukrade investicije od EU.

Kao odgovor, EU je postala opsjednutija nego ikad pokušajem da igra istu igru industrijske politike koju pokreće država, fokusirajući se na evropske šampione i ubrzano odobravajući subvencije.

Međutim, dok Evropa pokušava da izgradi sopstvenu industrijsku strategiju, propušta da prepozna uspon nečega mnogo disruptivnijeg. Igra se ponovo promijenila: Sljedeća faza američke ekonomske politike nije o subvencijama, državnom rastu ili preferencijalnoj regulaciji sektora – radi se o razbijanju tog modela na komade.

Era Bajdenove ekonomije već je zasijenjena novom vizijom, koja se može nazvati „nacionalnim kapitalizmom“. To je filozofija radikalne liberalizacije koja odbacuje državnu intervenciju, prihvata privatizaciju i oslanja se na tržišne snage da preoblikuje ekonomiju – doduše, unutar granica zaštićenog sistema.

Zbog nekog razloga ova poruka ne stiže do Brisela, koji uporno vodi rat prošlosti, koristeći statističke alate jednog davnog vremena.

Ključ pogrešnog dijagnostikovanja situacije leži u sljepilu prema pravoj svrsi i cilju carina koje američki predsjednik Donald Tramp prijeti da će primijeniti.

Carine nijesu pokrenute ciljevima trgovine „molim te, uradi nešto“ ili grubim protekcionizmom; one resetuju pravila igre. Njihov cilj je da izoluje SAD dok kreće u radikalnu tržišno orijentisanu rekalibraciju, uklanjajući distorzivni, a često i koruptivni, uticaj ekonomskih modela drugih zemalja koji su pokrenuti od strane države.

Potrošeni na automatske reakcije, zvaničnici u Briselu ne prepoznaju ovu osnovnu promjenu pravca – čak i dok Skot Besent, koji će postati Trampov ministar finansija, nije ništa drugo do iskren.

„Slobodna trgovina je, do određene mjere, u sukobu sa slobodnim tržištima“, napisao je on u članku za The Economist prošle godine, gdje je kritikovao decenije distorzija izazvanih globalizacijom. Vizija Besenta je radikalni reset koji se fokusira na ukidanje domaćih subvencija, suočavanje sa stranim distorzijama i stvaranje ravnotežnog terena na kojem će stvarne tržišne snage – a ne intervencije države – diktirati rezultate.

Kako on objašnjava: „Sveobuhvatne carine biće efikasnije od mikroekonomskih intervencija kao što je industrijska politika, koja se uglavnom oslanja na to da država bira pobjednike i gubitnike.“

Jednostavno rečeno, SAD moraju da izgrade zid protiv proizvoda iz globalne ekonomije kako bi mogle da sprovedu dalju radikalniju liberalizaciju kod kuće.

A dokazi o ovoj promjeni ka liberalizaciji su svuda.

Pored agende koja privlači pažnju smanjenjem poreza, Trampova Amerika planira da ukine subvencije za zelenu energiju i električna vozila. Prijeti ključnim odredbama Zakona o smanjenju inflacije. Fosilna goriva će konkurisati na ravnopravnoj osnovi, nakon što su godinama bila marginalizovana preferencijalnim politikama za obnovljive izvore. Trampov tim je čak pokrenuo ideju privatizacije Poštanske službe SAD, Fannie Mae i Freddie Mac, dok predlaže tržišno vođene reforme u obrazovanju i istraživanju svemira.

Pristup novog predsjednika SAD monopolima još više naglašava ovu promjenu. Njegova nominacija Andreja Fergusona za vođu Savezne komisije za trgovinu signalizuje agresivnu antitrustovsku agendu koja stavlja konkurenciju na prvo mjesto.

„Bez energičnog sprovođenja naših zakona o konkurenciji, naš sistem slobodnog preduzetništva prestao bi da bude čudesni motor za masovno blagostanje koji je transformisao svijet“, izjavio je Ferguson na uvodnim napomenama prilikom njegovog saslušanja.

Poređenja radi, pristup Evrope sa Zakonom o digitalnim tržištima djeluje bojažljivo – birokratski odgovor na moć Big Techa, a ne pokušaj da se ona slomi, u duhu Tedija Ruzvelta i njegovog rasturanja monopola.

Ovo nije Amerika koja se kladi na industrijsku politiku – ovo je Amerika koja je napustila tu politiku.

Čak i u odbrani, koja je dugo bila kamen temeljac američke industrijske strategije, Trampova agenda odražava etos nacionalnog kapitalizma. Pit Hegset, Trampov nominovan za sekretara odbrane, jasno je signalizirao da želi da razbije ukorenjene odnose između Pentagona i izvođača radova. To je vizija otvorene konkurencije u kojoj manja, agilnija preduzeća mogu da izazovu stari gard.

„Moramo da iskoristimo tržišne snage da prioritetizujemo konkurenciju i maksimiziramo inovacije“, napisao je Hegset u odgovoru na Senatski odbor za oružane snage pred njegovu potvrdu u januaru. I ponovo, ovo je u oštroj suprotnosti sa evropskom strategijom odbrane, koja i dalje štiti nacionalne šampione pod maskom strateške autonomije.

U međuvremenu, u finansijama, Trampove oštre opaske o državnim bankama koje podržavaju banke kroz spasavanje 2023. godine stvorile su ambijent za ono što slijedi. Njegova istraživanja o bitcoin rezervama – za koje fanovi smatraju da bi onemogućile centralnim bankama da podrže štampanje novca – ukazuju da je era banaka podržanih od strane države vjerovatno gotova.

Ipak, možda je najradikalniji element Trampove vizije to što ponovo zamišlja društveni ugovor sa američkim narodom, pri čemu protekcionizam države prelazi iz mikro-u makro-upravljanje.

Evropa propušta da prepozna kako se bojno polje promijenilo, a cijena te pogrešne procjene može biti skupa.