Evropsko jedinstvo u Minhenu – štit od američkog cinizma i ruske agresije

Vensov govor na MSC daleko je od diplomatskog gafa – bio je to direktan izazov principima transatlantske saradnje, a baš u trenutku kada je jedinstvo ključno, njegove riječi služile su slabljenju zapadnog fronta protiv ruske agresije.

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović 

Minhenska bezbjednosna konferencija (MSC) bila je ključni trenutak za reafirmaciju zapadnoevropske odlučnosti pred ruskom agresijom, pokušaj produbljivanja transatlantske saradnje i jačanje međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima. Evropski lideri – čak i oni od kojih se možda i manje očekivalo, kao što su predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen i predsjednik Njemačke Frank-Valter Štajnmajer – pokazali su jedinstvo u odbrani evropske demokratije. Nju je, međutim, na način na koji se to ranije ne bi očekivalo od visokog američkog zvaničnika, prokomentarisao učesnik sa druge strane Atlantika, potpredsjednik Sjedinjenih Američkih Država Džej-Di Vens koji je stanje Starog kontinenta sveo na opservacije i to one koje su ne samo duboko zabrinjavajuće, već i direktna uvreda vrijednostima na kojima počiva zapadni savez.

Govor Ursule Fon der Lajen bio je dokaz sve većeg osjećaja odgovornosti Evropske unije za bezbjednost kontinenta. Naglasila je potrebu za povećanjem izdvajanja za odbranu, razvojem zajedničkih evropskih odbrambenih inicijativa i ubrzanjem pristupanja Ukrajine EU. Ove obaveze su ključne za odvraćanje daljeg ruskog ekspanzionizma i obezbjeđivanje dugoročnog mira. Umjesto da prizna ove napore, Vens je odlučio da u potpunosti odbaci evropsku zabrinutost za bezbjednost i neočekivano, potpuno neprimjereno, napadne samu evropsku demokratiju.

Njegova tvrdnja da Evropa prolazi kroz „povlačenje od svojih najfundamentalnijih vrijednosti“ naišla je na nevjericu, jedva čujan aplauz od kojeg je glasniji bio čak i smijeh učesnika – i to s punim pravom. Dok se Evropa aktivno brani od najdirektnije prijetnje demokratiji od Hladnog rata, Vensova odluka da se fokusira na navodni demokratski pad Evrope, uz potpuno ignorisanje ruskih ratnih zločina, bila je skandalozna. Njegova tvrdnja da najveća prijetnja Evropi nije ruska agresija, već njeni unutrašnji politički procesi, opasna je dezinformacija, jer ignoriše egzistencijalnu prirodu rusko-ukrajinskog rata i ide na ruku onima koji žele da oslabe zapadno jedinstvo.

Vensovi komentari o poništenim izbornim rezultatima u Rumuniji bili su posebno zabrinjavajući. Predstavio je odluku kao „nedemokratski čin“, pritom zanemarujući činjenicu da je rumunski sud donio presudu na osnovu kredibilnih dokaza o ruskom miješanju, pa na taj način nije samo potkopao legitimitet evropskih institucija, već je praktično opravdao strano uplitanje u demokratske izbore. Ovo nije samo neinformisana izjava – ona se na prilično opasan način poklapa sa narativima Kremlja. Paradoksalno je da se Vens predstavlja kao branilac demokratije, dok istovremeno zatvara oči pred ruskim podrivanjem demokratskih procesa.

Pored toga, njegova alarmantna retorika o migracijama – iako očekivana – predstavljala je još jedno skretanje sa pravog problema. Evropa je već vodila teške, ali neophodne debate o migracionoj politici, i iako izazovi ostaju, ovi procesi su dio demokratskog odlučivanja. Svesti evropsku bezbjednosnu zabrinutost na pitanje migracija ne samo da vrijeđa evropske partnere, već i namjerno zamagljuje mnogo hitniji izazov, a to je kontinuirana ekspanzionistička agresija Rusije.

U potpunom kontrastu sa Vensovim neodgovornim i manipulativnim izjavama, njemački lideri su ponovili svoju posvećenost demokratiji, bezbjednosti i međunarodnoj saradnji. Njemački predsjednik Štajnmajer je u govoru naglasio važnost međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima i izrazio zabrinutost zbog sve većeg uticaja korporativnih elita u Vašingtonu – problema koji ne može biti ignorisan uoči američkih izbora. Njegov pokušaj da redefiniše evropske bezbjednosne izazove kroz prizmu „demokratske legitimnosti“ bio je ne samo neiskren, već i strateški neodgovoran. 

Međutim, domaćini konferencije ipak su danas opravdali evropsku ulogu zaštitnika demokratije. Njemački ministar odbrane Boris Pistorijus odlučno je odbacio Vensove insinuacije da je Evropa na bilo koji način slična autokratijama, ističući demokratsku otpornost Njemačke, jasno poručujući da je politički pluralizam snaga, a ne slabost. Spremnost da se unutar demokratskog okvira suprotstavi krajnjoj desnici upravo je ono što razlikuje Evropu od autoritarnih režima – ne, kako je Vens sugerisao, „povlačenje od demokratskih principa“.

U krajinski poslanik Oleksij Gončarenko ukazao je na zabrinjavajuću geopolitičku dinamiku, ocijenivši da sadašnji razvoj situacije ide u korist Rusije, dok SAD gube stratešku poziciju. Prema njegovoj procjeni, takav ishod automatski znači i gubitak za Ukrajinu, budući da jačanje ruskog uticaja direktno podriva njene interese i bezbjednost.

Jedan od najsnažnijih trenutaka konferencije bilo je obraćanje ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog, a njegova izjava da SAD „nikada nijesu zaista vidjele Ukrajinu u NATO-u“ razotkrila je istorijski neuspjeh zapadne politike. Godinama je Ukrajina bila vođena ka uvjerenju da postoji mogućnost NATO članstva, samo da bi bila ostavljena u neizvjesnosti. Ova dvosmislenost skupo je koštala Ukrajinu, omogućivši Putinu da iskoristi zapadna oklijevanja i nastavi svoju agresiju.

Za razliku od Vensa, američki senator Lindzi Grejem zauzeo je konstruktivniji stav, tvrdeći da bi, ukoliko Rusija prekrši još jedan mirovni sporazum, Ukrajina trebalo odmah da postane NATO članica, što je vrsta jasne poruke koja je neophodna za odvraćanje agresora – suprotno mutnoj i ciničnoj retorici izolacionista poput Vensa.

Evropski lideri su opravdano odgovorili – borba za Ukrajinu nije samo regionalni sukob, već bitka za opstanak međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima. Fokusirajući se na prave prijetnje – ruski ekspanzionizam, demokratsko podrivanje i uspon autoritarnih aktera – Evropa je pokazala liderstvo u onome u čemu su neki u Vašingtonu zakazali.