Trampova Amerika je sada Putinov saveznik

Evropa se suočava s novom političkom realnošću koja preti da preokrene decenijama građen transatlantski savez, piše u analizi koju je danas objavio POLITICO. Od trenutka kada je Donald Tramp ponovo preuzeo funkciju predsjednika SAD, njegovi stavovi i odluke izazivaju zabrinutost među evropskim liderima.

Stvar kod rata je da primorava ljude da izaberu stranu. A Donald Tramp, čini se mnogima u Evropi, staje na stranu Vladimira Putina.

Sedam dana predsjedničkih intervencija u sukobu između Rusije i Ukrajine pretvorili su u stvarnost noćne more Ukrajinaca i mnogih njihovih saveznika, potresajući transatlantski odnos koji je bio stub evropske bezbjednosti od 1945. godine.

Evropski političari počinju da shvataju koliko se njihov svijet promijenio: sada moraju da se nose sa Amerikom koja je u najboljem slučaju skeptična, a u najgorem otvoreno neprijateljski nastrojena prema starom svijetu koji predstavljaju.

Ako je postojala i najmanja sumnja u to koliko je Tramp spreman da pravi neprijatelje u Evropi, on ju je otklonio u utorak veče kada je optužio Ukrajinu da je ona „započela“ rat sa Rusijom. Tako otvoreno izvrtanje činjenice o ničim izazvanoj invaziji Vladimira Putina prije tri godine šokiralo je čak i najodanije američke saveznike u regionu.

„Isuse“, rekao je privatno jedan britanski zvaničnik, reagujući na predsjednikov ispad.

„Sad imamo savez između ruskog predsjednika koji želi da uništi Evropu i američkog predsjednika koji takođe želi da uništi Evropu“, primijetio je ovih dana jedan evropski diplomata, odbijajući da mu se pominje ime dok razgovara o osjetljivim pitanjima. „Transatlantski savez je gotov“.

Nakon skoro tri godine čvrste podrške ukrajinskom otporu tokom predsjedništva Džoa Bajdena, novi čovjek u Bijeloj kući sada ponavlja Putinove stavove. U novom napadu u srijedu, nazvao je ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog „diktatorom“ zato što nije raspisao izbore, i otvoreno priznao da ga previše ne zanima ishod rata.

„Ovaj rat je daleko važniji za Evropu nego za nas“, napisao je Tramp na društvenim mrežama. „Mi imamo veliki, prelijepi okean kao ono štp nas razdvaja“.

Ovakvi stavovi su poražavajući za Evropljane, ali su u skladu sa neprijateljskim stavom koji Tramp pokazuje prema kontinentu od svog povratka na funkciju.

U prvom mjesecu svog novog mandata, Tramp i njegov tim su najavili carine, više puta napali EU kao instituciju, praktično prodali Ukrajinu i prije nego što su mirovni pregovori počeli, doveli u pitanje istorijske američke obaveze prema evropskoj bezbjednosti i poželjeli Putinu dobrodošlicu nazad u međunarodnu zajednicu.

U internim diskusijama u Briselu, neki diplomati sada otvoreno razmatraju ideju koja je nekada bila nezamisliva: da američko rukovodstvo pronalazi zajednički jezik s Rusijom u nastojanju da uništi EU.

„Iritanti“

Tokom prve runde razgovora između američkih i ruskih delegacija u Saudijskoj Arabiji u utorak, dvije strane su diskutovale o „iritantima“ u njihovim odnosima, uključujući sankcije uvedene Moskvi kao odgovor na nezakoniti rat.

Razgovarali su o mogućnostima buduće energetske saradnje i investicija – čak i dok je EU dogovarala novi paket sankcija protiv Rusije.

Nova realnost postepeno postaje jasna Briselu: SAD jednostavno više nijesu na našoj strani.

Proevropske političke partije u Evropskom parlamentu izdale su zajedničko saopštenje, priznajući razmjere krize s kojom su suočene.

Lideri desnocentrističke Evropske narodne partije, Socijalista i demokrata, liberalnog Obnovimo Evropu i Zelenih izjavili su: "Evropa više ne može u potpunosti da računa na Sjedinjene Države da brane naše zajedničke vrijednosti i interese“.

Evropske zemlje sada moraju hitno da preduzmu korake kako bi osigurale vlastitu odbranu, povećanjem vojnih izdvajanja i jačom podrškom Ukrajini, navodi se u saopštenju.

„Bezbijednost Ukrajine je bezbijednost Evrope“, poručile su partije. „Evropska unija i njene članice nemaju izbora osim da odmah djeluju, zajedno sa NATO-om i saveznicima izvan EU koji dijele iste vrijednosti, kako bi investirale u efikasniju i integrisaniju evropsku bezbjednosnu i odbrambenu arhitekturu“.

Međutim, nijesu svi spremni da prihvate novu realnost. Drugdje, posebno među partijama čija je politika bliža Trampovoj, poput one kojoj pripada italijanska premijerka Đorđa Meloni, pojavili su se znakovi neslaganja.

Portparol grupe Evropskih konzervativaca i reformista, u koju spada premijerkina partija Braća Italije, objasnio je zašto nijesu potpisali zajedničku izjavu: "Nismo bili u potpunosti zadovoljni formulacijom procjene Sjedinjenih Država u tekstu... Sada je trenutak za smiren, odmjeren dijalog i fokus na pragmatična rješenja”.

U Ujedinjenom Kraljevstvu, bivši premijer Boris Džonson, koji je u redovnom kontaktu sa Trampom, naglašava da Evropa pretjerano reaguje. „Trampove izjave nijesu zamišljene da budu istorijski tačne, već da šokiraju Evropljane i natjeraju ih na akciju“, rekao je.

Jedan visoki poljski zvaničnik takođe je tvrdio da Tramp ne želi da napusti NATO ili podijeli Evropu. „On želi da Evropa preuzme veću odgovornost za svoju bezbjednost kako bi ojačala NATO“, rekao je zvaničnik.

Ko ćuti?

Ali čak i ako su mnogi Trampovi komentari samo pozicioniranje pred pregovore, šta se tačno pregovara? U čiju korist? I koja strana osjeća najveći pritisak? U ovom trenutku, Ukrajina i Evropa nijesu ni za stolom, a već trpe posljedice, dok se ruski mediji likujući naslađuju.

Kao znak koliko su odnosi između SAD i EU narušeni, predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen nije uspjela čak ni da obavi telefonski razgovor sa Trampom u njegovom prvom mjesecu nakon povratka u Bijelu kuću. Sastala se sa potpredsjednikom Džej-Di Vensom u Parizu, ali joj on nije dao nikakvo upozorenje da će Tramp već sjutradan pokrenuti pregovore sa Putinom.

U Kijevu, Zelenski je u početku pokušao da apeluje na Trampov poslovni instinkt nekretninskog magnata, nudeći udio u ključnim ukrajinskim mineralima, poput litijuma, u zamjenu za nastavak vojne podrške. To je, međutim, izgledalo kao kontraefekat – Tramp sada zahtijeva pristup mineralima kao kompenzaciju za pomoć koju su SAD već isporučile.

Od tada, Tramp je samo pojačao direktne napade na ukrajinskog predsjednika. U potezu za koji mnogi Evropljani strahuju da bi mogao da potkopa stabilnost ukrajinske demokratije i da igra u korist Rusije, Tramp insistira na hitnim izborima kako bi se Zelenski uklonio sa vlasti.

Britanski poslanici ostaju optimistični da će takozvani „specijalni odnos“ između Ujedinjenog Kraljevstva i SAD opstati. Premijer Kir Starmer putuje u Vašington naredne sedmice na sastanak sa predsjednikom.

Vladini zvaničnici u Londonu takođe pokušavaju da pristupe Trampu kao „transakcionom“ političaru i nadaju se da neće željeti loš dogovor o Ukrajini u kojem bi izgledalo da je popustio Rusiji.

Istina je, međutim, da Trampova ideja o lošem dogovoru može biti potpuno drugačija od evropske – ako pregovara u ime svoje verzije Amerike, a ne u interesu ukrajinske i evropske bezbjednosti.

Džejms Niksi, direktor programa Rusija-Evroazija u londonskom think-tanku Chatham House, rekao je da Tramp i njegov tim očigledno ne pregovaraju sa Putinom iz „suprotstavljenog“ stava.

„Realnost je da ova aktuelna generacija republikanaca smatra Rusiju i Ukrajince otprilike jednakima“, rekao je. „Postoji način da se postupa s Rusijom koji nije vojni ili agresivan – a to je da joj se da sve što želi. A možda su oni sasvim spremni da to i urade“.

Ako je, kako evropski zvaničnici sve više strahuju, transatlantski savez smrtno ranjen, koliko loše stvari mogu postati?

Vladimir Putin ima ambicije da ide daleko izvan Ukrajine i proširi rusku teritorijalnu kontrolu na veliki dio istočne Evrope, uključujući baltičke države koje su nekada bile dio Sovjetskog Saveza, rekao je Džejms Niksi.

Što se tiče odnosa SAD-a i Evrope, Tramp je već pomenuo mogućnost upotrebe vojne sile kako bi preuzeo kontrolu nad Grenlandom, teritorijom bogatom mineralima koja pripada Danskoj i strateški je smještena u Arktiku. Ova nevjerovatna ideja otvara mogućnost oružanog sukoba između dviju osnivačica NATO-a.

Trampov drugi mandat traje jedva mjesec. U svom inauguracionom govoru 20. januara, izjavio je da će Sjedinjene Države ponovo biti „nacija koja raste“ i koja će „ponovo širiti svoju teritoriju“.

„Ništa nam neće stati na put jer smo mi Amerikanci“, rekao je Tramp. „Budućnost je naša, i naše zlatno doba tek počinje“.