Carigrad rehabilituje patrijarha Filareta i Ukrajinsku crkvu koja je u liturgijskoj zajednici sa Crnogorskom pravoslavnom crkvom

Izdato saopštenje

Piše: Vladimir Jovanović

Carigradska patrijaršija izdala je danas saopštenje da je na Fanaru (Istanbul) završen rad Sinakse – arhijerejskoga sabora.

Održavanje Sinakse, za razliku od uglavnom redovnih godišnjih okupljanja arhijerejskih sabora kod drugih crkava, predstavlja presedan. Nakon mnogo godina, Sinaksa je održana 2015, kada se diskutovalo o svepravoslavnome saboru (Krit, jun 2016). Iako je Sinaksa važno konsultativno tijelo, izvršni akti – jedan od njih je i tomos – isključivi su prerogativi patrijarha carigradskoga i njegova Sinoda.

Još proljetos, s prvim najavama da će Carigrad raskol u Ukrajini riješiti na način što će za tamošnju Crkvu darovati tomos o autokefaliji – naglašeno je da će se temeljno poštovati kanonska procedura. S tim u vezi, mnogi u Vaseljeni su se pitali: kako izdati tomos na molbu ukrajinske jerarhije Kijevske patrijaršije koju su, koliko do juče, nazivali „nekanonskom”?

Na Sinaksi raspravljena je posebna tema – to su žalbe (apelacije) klirika van jurisdikcije Carigradske patrijaršije, tj. osnovanost da ih ta Patrijaršija prihvati i da donosi konačne odluke o njima. Budući sebe smatra najvišim apelacionim sudom, izuzimajući vaseljenske sabore, radi se o pravu Patrijaršije Carigrada da prihvati, razmotri i odluči po žalbama onih klirika koji se ne nalaze u njezinoj jerarhiji a osporavaju presude protiv njih u nekoj pomjesnoj crkvi.

Da li Carigrad uzurpira to pravo? Ne. Nadležnost (privilegija) Carigrada u ovim stvarima, zaista, utvrđena je na temelju 9. i 17. kanona IV Vaseljenskoga sabora. To je u bogoslovskoj nauci poznato kao „pravo na žalbu” – ekliton. I ovo pitanje je na indirektan način od značaja i za rasplet oko crkvenoga raskola u Crnoj Gori.

Naime, patrijarh Filaret Denisenko, predstojatelj Kijevske patrijaršije – prethodno decenijama mitropolit kijevski Ruske pravoslavne crkve – odlukom Arhijerejskoga sabora Ruske crkve iz juna 1992. „razriješen” je titule i „anatemisan”. On je još tada podnio apelaciju Carigradu. Sve dosad, nije bilo odgovora na nju, što znači – nije odbačena i može se bilo kada razmotriti. Prema tačnim podacima o radu Sinakse, Carigrad je upravo sada aktivirao razmatranje te žalbe. Prethodno, kako sam juče izvijestio, patrijarh Vartolomej presudio je: Ukrajina nije nadležnost Moskovske patrijaršije, već Carigrada. Za Fanar to je –vo vjeki vjekov, amin!

„Očekujemo da rezultat bude kanonska rehabilitacija patrijarha Filareta, što znači priznanje invalidnosti i nedosljednosti postupka ‘osude’ od Sabora Ruske crkve iz 1992. a time i poništenje odluka o ‘lišavanju dostojanstva’ i ‘odlučivanja od Crkve kroz ‘anatemu’", saopštio je danas arhiepiskop Evstratij Zorja iz Kijevske patrijaršije.

„Dakle, to moskovsko rješenje biće stavljeno van snage i tretirano bez kanonskoga efekta. I, stoga, sve svete tajne koje je patrijarh Filaret izvršio nakon rješenja Moskve, od 1992. do danas, biće priznate kao važeće, uključujući i rukopoloženja episkopa”, kazao je ariepiskop Evstratij.

Podśetimo, obnovljena Crnogorska pravoslavna crkva i Kijevska patrijaršija u liturgijskoj su zajednici. Patrijarh Filaret je 2010. bio u Crnoj Gori, a arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorski Mihailo u nekoliko navrata njegov gost u Kijevu.

Na Sinaksi, tokom rasprave o Filaretu i-ili jerarhiji Kijevske patrijaršije, niko nije pomenuo ono što je do sada bilo uobičajeno: „raskolnici”, „takozvani”, „samoproglašeni”, „nekanonski”, etc.

„Po našem mišljenju”, kazao je arhiepiskop Evstratij, „bez pozitivnoga pregleda žalbe [odluke po žalbi] patrijarha Filareta, pitanje tomosa za Ukrajinu se ne može riješiti. Zbog toga se očekuje da će se oba pitanja uzeti zajedno i doslijedno na śednici Sveoga sinoda Carigradske patrijaršije”.

Sinod Carigradske patrijaršije raspravljaće dodatno o ovim pitanjima i, možda, odlučiti narednoga mjeseca, za kada je sazvana njegova nova sesija.

Rehabilitovani „raskolnici” nijesu fenomen novijega datuma. Istorija Crkve je prepuna primjera klirika, koji su iz raznih necrkvenih razloga bili lišeni dostojanstva, „anatemisani”, izloženi sotonskoj difamaciji, ismijavanju i progonu – da bi kasnije bili, ne samo rehabilitovani, nego i kanonizovani za svetitelje. Najpoznatiji su primjeri Atanasija Velikoga i Jovana Zlatoustoga.