"Rafali" na koje treba paziti u Srbiji

Niko neće osporiti korist za Francusku i Evropu od opremanja srpske avijacije avionima Rafale. Ali, treba se nadati da su preduzete sve mjere predostrožnosti kako bi se zaštitila tehnologija i znanje u zemlji u kojoj kineski i ruski proizvođači protivvazdušne odbrane mogu po želji da provjere njihovu efikasnost, navodi u današnjoj analizi uredništvo francuskog lista Le Monde.

Višenamjenski borbeni avion Rafale, koji proizvodi firma Dassault Aviation, konačno ostvaruje očekivani uspjeh u inostranstvu. Oni imaju veliki udio u francuskom izvozu oružja, što je Francusku dovelo na drugo mjesto u svijetu po vrijednosti izvoza, prema posljednjem izvještaju Međunarodnog instituta za mirovna istraživanja u Stokholmu, objavljenom u martu. Daleko iza Sjedinjenih Država, ali sada ispred Rusije.

Knjiga narudžbi kompanije Dassault Aviation je toliko puna da proizvođač teško može da isprati potražnju. Posljednji ugovor je svečano najavljen u četvrtak, 29. avgusta, u Beogradu, gdje je predsjednik Emanuel Makron lično doputovao, napustivši na dvadeset četiri sata potragu za premijerom, da prisustvuje potpisivanju prodaje dvanaest aviona Rafale Srbiji, u vrijednosti blizu tri milijarde eura.

Iako je komercijalni uspjeh ove operacije, koja je bila u pripremi od prodaje dvanaest drugih modela prije tri godine Hrvatskoj, susjednoj Srbiji i regionalnom rivalu, nesporan, njena diplomatska dimenzija je mnogo kontroverznija. Od samog početka, projekat se smatra osjetljivim, s pravom, zbog veza koje Srbija održava sa Rusijom Vladimira Putina.

Kandidat za članstvo u Evropskoj uniji (EU), Srbija ne sprovodi sankcije koje su Evropljani donijeli protiv Moskve nakon invazije na Ukrajinu; za razliku od avio-kompanija iz EU, Air Serbia i dalje opslužuje Moskvu. Beograd je, pored toga, naručio borbene helikoptere i baterije protivvazdušne odbrane iz Rusije i Kine.

Nacionalizam i autokratsko upravljanje

Jelisejska palata brani upravo suprotnu argumentaciju da bi opravdala prodaju Rafala, smatrajući je sredstvom za „vezivanje Srbije za Evropu“, umjesto da je pusti da luta u sivoj zoni koju Moskva i Peking koriste za jačanje svog uticaja. Kupovina Rafala radi zamjene srpske flote ruskih aviona Mig-29, koji su istrošeni, predstavlja „stratešku promjenu“, „istorijsku i važnu“, istakao je u četvrtak predsjednik Republike; on je uvjeren da „klub Rafale“, u kojem se Srbija pridružuje Grčkoj i Hrvatskoj, može, naprotiv, „doprinijeti miru u Evropi“ i podstaći regionalnu integraciju.

Niko neće osporiti korist za Francusku i Evropu od opremanja srpske avijacije francuskim, a ne ruskim – ili čak američkim – avionima. Takva prodaja podrazumijeva produženu vezu sa zemljom proizvođačem, zbog pitanja obuke, održavanja i nabavke rezervnih djelova.

Ali treba se nadati da su preduzete sve mjere predostrožnosti kako bi se osigurala zaštita tehnologije i znanja uključenih u Rafale u zemlji u kojoj državljani Rusije imaju slobodu kretanja i gdje kineski i ruski proizvođači protivvazdušne odbrane mogu slobodno da provjeravaju njihovu efikasnost.

Na kraju, najjači pokretač integracije Srbije u evropsku orbitu ne nalazi se ispod kokpita Rafala, ma koliko oni bili efikasni. Glavne prepreke ovom približavanju su nacionalizam i autokratsko upravljanje zemljom od strane predsjednika Aleksandra Vučića, koji guši medije, maltretira opoziciju i podstiče nemire na Kosovu, čiju nezavisnost odbija da prizna. O svemu tome, predsjednik Makron nažalost nije rekao ni riječ u četvrtak u Beogradu.