Hoće li baklja studentskih demonstracija zapaljena u Novom Sadu srušiti Vučićev režim i napokon donijeti svjetlo regionu?

Piše: Dženana Karup Druško
 
“Novi Sad i Vojvodina predvode proteste, oni diktiraju trendove. Meni ovo zaista liči na vojvođansko proleće u novembru”, rekao je Milivoj Bešlin na tribini “Ima li Vojvodina snage za Autonomiju”, dok je glavna urednica portala Autonomija Branka Dragović istakla “da su današnji protesti zapravo bumerang za jogurt revoluciju, kojom je 1988. godine režim Slobodana Miloševića srušio vojvođansku autonomiju. Protesti su bumerang za jogurt revoluciju. Vratite nam ono što se rušilo u jogurt revoluciji”.

Vojvodina je tokom 1988. pokušavala da blokira ustavne promjene koje su zahtijevali srpski lideri a koje bi Slobodanu Miloševiću dali u ruke neograničenu vlast i razvlastili autonomije (Vojvodinu i Kosovo). Petog oktobra 1988. godine Mihalj Kertes, jedan od Miloševićevih najodanijih egzekutora, poveo je masu na Novi Sad gdje su zasuli zgradu vojvođanske skupštine jogurtom (i kamenjem), “na krštenju 'antibirokratske revolucije' koja je od Miloševića napravila najmoćnijeg čovjeka u Jugoslaviji“.  “Jogurt revolucija“ započeta u Vojvodini širila se na Crnu Goru, Kosovo…

 
“Milošević je stekao skoro božanski status među Srbima. Niko nije zamišljao da će ga toliko obožavati“ napisat će godinama kasnije Lora Silber u svojoj knjizi Smrt Jugoslavije. A onda, kako piše Silber, mart 1991. godine bio je presudan mjesec: “Milošević je usmjerio zemlju na put koji je vodio u rat… Samo četiri godine nakon što je Srbima obećao na Kosovu da 'niko ne sme da ih bije'“, Miloševic je poslao tenkove na studente koji su izašli na demonstracije u Beogradu. Uz poveznicu današnjih studentskih protesta u Srbiji, koju Bešlin i Dragović vide s “jogurt“ revolucijom, ne može se ne primjetiti i poveznica s martovskim protestima studenata 1991. godine.

Beograd, 1991. godine

Tog 9. marta 1991. godine na Trgu Republike u Beogradu okupilo se oko 40.000 uglavnom mladih ljudi. Proteste je predvodio opozicioni SPO na čelu s Vukom Draškovićem. Beogradska televizija tvrdila je da Drašković kuje zavjere s ciljem destabilizacije Srbije i to u savezništvu s ustaškim režimom Franje Tuđmana. Na protestima je došlo do sukoba demonstranata i policije i Milošević je poslao vojsku s tenkovima kako bi “obezbedio red“.

 Beograd je, po Silber, bio šokiran Miloševićevom brutalnošću: “Miloševićev govor koji je prenosila televizija i koji je ledio krv u žilama, predstavljao je podjednako rječito upozorenje kao i tenkovi na ulicama… Studenti su zaskočili Miloševića… tražili su oslobađanje Draškovića i odlazak sa funkcija Dušana Mitevića, direktora Beogradske Televizije i Radmila Bogdanovića, ministra unutrašnjih poslova, koga su studenti optužili za nasilje…

U danima koji su uslijedili, na desetine hiljada pripadnika beogradske liberalne elite poslednji je put javno izrazilo svoj stav. Pjevajući 'Dajte šansu miru', ponovo su na kratko stvorili atmosferu tolerancije koja je nekada bila zaštitni znak Beograda, ali koja je pod Miloševićem nestala iz javnog života.

 Milošević je bjesnio zbog terazijskog foruma. Napustili su ga istaknuti nacionalistički intelektualci… Govornici su čitali telegrame podrške iz drugih gradova u Srbiji, u kojima su takođe bili organizovani lokalni protestni skupovi. Poruka iz Zagreba pozdravljena je bučnim odobravanjem. Masa je izviždala patrijarha Srpske pravoslavne crkve, Pavla“, koji će nekoliko dana kasnije moliti studente za oproštaj tvrdeći da je “bio obmanut“.

Uzdrman demonstracijama Milošević je odlučio da se sastane s opozicijom i studentima. Upozorio ih je da svojim ponašanjem rade “u korist ustaša i albanskih separatista“ i da ne bi trebalo da se “destabilizuju stvari u vreme kada pokušavamo da obuzdamo ponovo probuđene fašističke ustaške snage, albanske secesioniste, kao i sve ostale snage antisrpske koalicije…“ Studenti su iznijeli svoje zahtjeve. Milošević je ponavljao da nema ovlaštenja da bilo šta uradi po tim pitanjima. Žarko Jokanović, član studentske delegacije, pitao ga je: “Da li ste u ovom trenutku odgovorni za bilo šta u ovoj zemlji? Ponašate se kao engleska kraljica a imate moć ruskog cara.“

Bahatost iz bh. entiteta?!

Za to vrijeme JNA je “privodila“ članove Predsjedništva SFRJ na Topčider tražeći od njih da odobre vanredno stanje kako bi vojsci dali otvorene ruke da interveniraju. Trebao im je još samo jedan glas… Bogić Bogićević iz Bosne i Hercegovine odbio je da glasa i odluka nije prošla. Tenkovi su ostali u kasarnama.

 Kako bi se riješio studenata na ulicama Milošević se saglasio da se pokrene parlamentarna istraga o 9. martu, smijenio je Mitevića i još četiri urednika TV Beograda, a ministar Bogdanović je pristao da se povuče s funkcije. “U tri naredne ratne godine, Milošević nikada više neće biti uzdrman masovnim protestima…“ 

Tog marta 1991. godine beogradskim studentima se obratio i Radovan Karadžić, kao lider bosanskohercegovačkog SDS-a, poručujući im da je “vrijeme partizana i četnika prošlo“. Bio je izviždan.

Beogradski opozicioni mediji objavili su da je Nedeljko Elek, bliski suradnik Milorada Dodika poznat po napadu na generala Krstića nakon što je priznao počinjeni genocid u Srbiji, jučer (11. decembra 2024) svojim audijem uletio među okupljene studente i napao ih. Snimak je objavljen na društvenim mrežama. “Beograd je pod okupacijom prekodrinskog mafijaškog ološa… Nedeljko Elez bi da deli pravdu u sred Beograda“, jedan je od komentara na Instagramu. Podršku beogradskom režimu uputio je i Nenad Stevandić, u odsustvu Dodika, kao valjda prvi čovjek Republike Srpske.

Odgovorio im je beogradski profesor Ivan Videnović, poručujući Stevandiću da mu je bolje da šuti i smiri se jer u Srbiji neće moći napraviti novu Srebrenicu i Prijedor, kako su zamislili: “Ne znam odakle taj bezobrazluk, ta bahatost stranih državljana iz severoistočnog entiteta BiH da pokušavaju da utiču i uređuju odnose s ove strane Drine? Kakva je to smelost vređati tolike studente, đake, nastavnike i građane Srbije i verovati da im se to neće vratiti kao bumerang? Uostalom, gde je tu elementarna inteligencija koja nalaže Banjaluci da se ne sme vezivati ni za jednu političku opciju u Srbiji i da mora ostati distancirana od unutrašnjih previranja u Srbiji?“ Čitamo li, možda, poruku između redova, da će svaka vlast u Beogradu, koju Srbija izabere, podržavati Banja Luku?

 Četnici s Durmitora, Ozrena i Jahorine u pohodu na – Beograd

A taj “bezobrazluk i bahatost“, da nije, pored ostalog, proizašao iz Svesrpskog sabora i usvojene Deklaracije koja se u bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska već provodi pod zvaničnim pokroviteljstvom Srbije? Na što, koliko je poznato, niko od beogradskim profesora nikad nije reagirao.

U svom komentaru, Dragan Bursać je napisao: “Ovo je jedan svijet prepun Eleka i leleka na koji ćete se morati navići u Beogradu. Vi ste ga stvorili. Zove se srpski svet“, jasno poručujući: “Ne možete, gospodo, graditi srpski svet sve sa Crnom Gorom i RS-om i očekivati da će četnici iz tih krajeva samo sjediti na Durmitoru, Ozrenu i Jahorini i povremeno mijenjati izbornu volju po zahtjevima sa Dedinja. A ne, očekujte ih i u Beogradu, koliko god vam to remetilo dnevnu idilu.“

Milošević je uspio 1991. “poraziti“ beogradske studente odgajane na “bratstvu i jedinstvu“. Hoće li Vučić uspjeti “kupiti“ studente Srbije s “20 posto“ za univerzitete, studente odgojene na narativima nacionalizma i mržnje na koje godinama i studenti i profesori (uz časne izuzetke) ćute? Srbiju koja je ćutala kad su tenkovi JNA ispraćani iz Beograda zasuti ružama dok su išli da ubijaju djecu u Vukovaru? Srbiju koja je četiri godine rata na sve moguće načine pomagala i podržavala srpske snage dok su rušile i uništavale Bosnu i Hercegovinu, progonile, ubijale, silovale… počinile genocid? Srbiju koja je te “heroje“ nakon rata zaštitila? Srbiju koja je godinama čuvala Karadžića i Mladića od izručenja Haagu? Srbiju u kojoj policija štiti murale tom Mladiću a progoni građanske aktiviste koji se tome suprotstave? Srbiju koja je izigrala cijeli svijet izručivanjem Miloševića Haagu za šta je naplatila 1,3 milijarde dolara (donatorska konferencija) a onda nastavila njegovu politiku? Srbiju koja danas na sve načine podržava “srpski svet“ i Svesrpsku deklaraciju kojom se urušava Bosna i Hercegovina?

Beogradskim žargonom rečeno: “Mnogo ste nam dužni“. Ali… zarad budućnosti naše djece, priznajte svoju krivicu, poštujte haške presude, uvažavajte suverenitet i teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine, gradite “specijalne odnose“ sa susjedima, a ne “predstavnicima srpskog naroda iz tih država“, odustanite od “srpskog sveta“, povedite Srbiju u Evropsku uniju i NATO zarad mira i sigurnosti u cijelom regionu, i spremni smo prihvatititi ruku – prijateljstva i da zajedno gradimo bolju budućnost na Balkanu.

Otrov nacionalizma (s elementima postfašizma) kojim je Milošević zatrovao Srbiju i srpski narod devedesetih godina, danas teče venama velike većine što ilustrira upravo ona većina koja danas podržava Vučića i glasa za njega na izborima. Srbiji više ne može pomoći nikakva katarza, Srbiji je neophodna denacifikacija koja će obuhvatiti kompletno društvo i državu – od sigurnosnog sektora, preko obrazovanja i prava, do medija. Proporcionalno obrnut proces onome koji je proveo Milošević, a u kontinuitetu, kad je u pitanju Bosna i Hercegovina, nastavili njegovi nasljednici čak i najliberalniji među njima braneći se, kao danas Vučić da od njih to zahtjeva “srpski narod“.

 Je li Miloševiću bilo lakše uništiti Jugoslaviju i zapaliti plamen nacionalizma, pokrenuti i voditi ratove uz stravične zločine, ili je lakše Srbiju povesti putem izgradnje mira, što podrazumijeva evropske vrijednosti, uključujući suočavanje s prošlošću, priznanje zločina i puno uvažavanje susjeda? Ako je odgovor na prvi dio pitanja da, onda je Srbija, ogrezla u nacionalizmu i mržnji, izgubljena, bar za ove generacije. Uz nadu da neće doći do novog konflikta. Ukoliko je pozitivan odgovor na drugi dio pitanja, to bi značilo bolju budućnost, ne samo Srbije nego i regiona. Jer, nema mirne Bosne bez mirne Srbije. To bi značilo i da Srbija ima lidere sposobnije i hrabrije od Miloševića, lidere napokon spremne, ne kriti se u svom autoritarizmu iza naroda, nego hrabre vođe koji će zaista nešto i uraditi u ime bolje budućnosti tog naroda i regiona u kome Srbija pretenduje da bude lider. Lider se ne postaje s tenkovima.

***

Svi koji poznaju Dinku Gruhonjića, znaju da je njegova parola: “Mase ne pokreću revolucije, to rade pojedinci“. Pa sretno druže Dinko, i tebi i pojedincima koji su u Novom Sadu zapalili baklju demonstracija protiv režima u Beogradu, a koju preuzima Srbija. Ima nade. Od Vojvodine je sve krenulo, red je da se s Vojvodinom zatvori krug ludila koje je bivšoj Jugoslaviji nametnuo režim Slobodana Miloševića, a nastavili miloševići, i s kojim živimo više od 30 godina.