Z-sindrom Srbije

Piše: Anton Sklyarenko

„Balkan proizvodi više istorije nego što može da je konzumira“ (V. Čerčil).

Balkan… Region koji je uvijek bio i ostaće arena za demonstraciju sukoba i interesa zapadnog svijeta, uključujući Veliku Britaniju, Austriju, Njemačku, eventualno i Sjedinjene Države, i njihove istočne protivnike, prije svega Rusiju, Tursku, a sada i Kinu. Još od vremena Otomanskog, Austro-Ugarskog i Ruskog carstva, kroz Prvi i Drugi svjetski rat kao i tokom posljednjih krvavih događaja u bivšoj Jugoslaviji 90-ih godina prošlog vijeka, zapadni Balkan se drži za „litmus test“ sukoba civilizacija.

Danas, stav svake od zemalja regiona u vezi sa takozvanim ukrajinskim pitanjem, kao i podrška naše države u otporu ruskoj agresiji, još je jedan dodatni indikator za Balkan.

Uprkos članstvu u NATO i EU većine zemalja zapadnog Balkana, kao i očiglednim izgledima za evropsku integraciju Crne Gore, Sjeverne Makedonije i Bosne i Hercegovine, Rusija je značajno pojačala svoje aktivnosti u ovoj strateškoj oblasti svojih interesa, naročito nakon početka potpune invazije na Ukrajinu.

U tom iscrtanom regionu, Ruska Federacija lobira i podržava proruske snage iz bivših jugoslovenskih republika, dovodi ih na vlast, čime stvara takozvane države „satelite“, kako bi ojačala svoje pozicije i destabilizovala opšte prilike. Trenutno, za Kremlj, balkanski region je faktor nestabilnosti, stalno ga podgrijava i pokušava da skrene pažnju međunarodne zajednice sa rata u Ukrajini, zajedno sa osiguravanjem finansijske i vojne tehničke pomoći za našu državu.

Na kraju, Republika Srbija je tradicionalno bila i još uvijek, ostaje pouzdan i stabilan saveznik Moskve u regionu. Ruske obavještajne službe (SVR, FSB i GRU) igraju ključnu ulogu u širenju njenog uticaja u ovoj zemlji. Zbog značajnog smanjenja njihove prisutnosti u Evropi nakon početka pune skale rusko-ukrajinske rata, Srbija je postala važan centar obavještajnih i subverzivnih aktivnosti za ove službe u južnoj i istočnoj Evropi, i dalje igrajući centralnu ulogu u ruskim obavještajnim operacijama protiv balkanskih država.

Ekspanzija ruskih obavještajnih službi u Srbiji ima saglasnost zvaničnog Beograda. Lokalne specijalne službe, prije svega Bezbjednosno-informativna agencija Srbije (BIA), zapravo ne ometaju aktivnosti ruskih obavještajnih službi protiv trećih zemalja u regionu, pod uslovom da su maligne aktivnosti protiv samog Beograda limitirane. Istovremeno, održava se visok nivo međuresorne saradnje između obavještajnih službi dvije zemlje.

Aleksandar Vulin, aktuelni potpredsjednik Vlade Srbije i bivši ministar unutrašnjih poslova (2020-2022) i direktor BIA-e (2022-2023), ostaje glavna garancija rusko-srpske obavještajno- bezbjednosne saradnje. Glavni centri prisustva Rusije u Srbiji, uključujući obavještajne, su diplomatske strukture: Ruska ambasada u Beogradu sa Oleksandrom Bocvan-Harčenkom kao šefom diplomatskog korpusa i Ruska privredna komora u Srbiji i Crnoj Gori, koju vodi Dmitrij Moskovkin. Takođe, treba napomenuti da su nakon 2022., većina ruskih diplomata postali persone non grata u regionu. Tako su Srbija i Bosna i Hercegovina obezbijedile „sigurno utočište“ za ovu kategoriju osoba, uključujući one direktno povezane sa ruskim obavještajnim službama. Prošle godine, bosanski „Detektor“ je objavio listu konkretnih imena takvih „ruskih diplomata“.

Pored toga, Rusija koristi organizacije za humanitarnu saradnju kako bi prikrila prisutnost obavještajnih službi i ostvarila humanitarni uticaj na sredine u kojima djeluju. Glavne su: Rusko-srpski humanitarni centar u Nišu pod vođstvom srpskog državljanina Bojana Koštića i Rusa Evgenija Filatova, kao i Ruski centar za kulturu i nauku u Beogradu (koji vodi Evgenij Baranov). Ruski zaposlenici u obje strukture imaju diplomatski status, zahvaljujući bilateralnim sporazumima između Rusije i Srbije.

Drugi važni ruski partneri u Srbiji su organizacije ruske dijaspore, od kojih je centralna „Koordinacioni savjet ruskih kompatriota“ (na čijem čelu je Svetlana Ilić). Uz finansijsku podršku Moskve, članovi zajednica organizuju masovne pro-ruske događaje, koji treba da doprinesu očuvanju imidža Srbije kao zemlje prijatelja Rusije.

Pored toga, Rusija smatra razvoj rusko-srpskog ekspertskog dijaloga alatom za promovisanje profitabilnih političkih narativa među srpskim političkim i vojnim elitama. Konkretno, stvorena je mreža javnih organizacija, poput srpskih ogranka „Gorčakov fondacije“ i Ruskog instituta za strateške studije.

Posljednjih godina Rusija se fokusirala na jačanje svojih pozicija u „novim medijima“ Srbije i zapadnog Balkana – YouTube-a, Telegram-a i Facebook-a. Danas su najglasniji propagandisti ruskih malignih aktivnosti u regionu: propagandista Mihailo Zvinčuk (autor Telegram kanala „Rybar“) i internet portal „Balkanist“ blizak Kremlju. Trenutno, „Balkanist“ je popularan ne samo u samoj Srbiji, već i među pro-ruskim/pro-srpskim stanovništvom drugih bivših jugoslovenskih republika.

Odmah nakon 2022. godine, stvorena je opsežna mreža Telegram kanala na srpskom jeziku, koji su usmjereni na širenje ruske propagande i jačanje anti-zapadnih osjećanja među srpskim govornim stanovništvom regiona. Opšta mreža uključuje više od 65 Telegram kanala sa pokrivenošću od 10 do 100 hiljada stvarnih korisnika.

Ruska Federacija takođe pokazuje snažnu aktivnost u Srbiji u pitanjima implemntacije, koja uključuje i anti-ukrajinsku politiku. Rat u Ukrajini je prikazan kao ideološki sukob Rusije i težnje za ekspanzijom SAD-a i njegovih evropskih saveznika. Ova propaganda nailazi na neposrednu podršku među većinom lokalnog stanovništva, što zauzvrat stvara odgovarajući pro-ruski elektorat koji delegira vlast strastvenim sljedbenicima politike Moskve ili onima koji je javno demonstriraju. To uključuje i „zvanične predstavnike“ javne organizacije „DNR-Centar u Srbiji“ (stvorene 2020. godine), srpske državljane Vuk Damnjanovića i Dejan-Jakova Damnjanovića.

Kako bi eventualno destabilizovali situaciju, ruske obavještajne službe osiguravaju informacije i propagandu za omladinu. U tom slučaju, koriste se mreže legalnih sportskih klubova, u kojima mladi ljudi uče takozvane „ruske“ stilove borilačkih vještina. U momentima “previranja”, ako bude potrebno, ove grupe tinejdžera mogu biti transformisane u pouzdane borbene jedinice.

Na kraju, treba naglasiti da takozvani „Z-sindrom Srbije“ predstavlja bolest koja ima tendenciju da se širi u bliskoj budućnosti. Tako, uz pomoć Beograda, Kremlj aktivno izvozi ovaj „virus“ u druge postjugoslovenske republike, posebno u Sjevernu Makedoniju, Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu (preko zvanične Banja Luke). Moskva vješto koristi mogućnosti i uticaj srpske strane u regionu – etničke Srbe, medije na srpskom jeziku, kulturne, humanitarne i obrazovne centre/udruženja i Srpsku pravoslavnu crkvu.