O CRKVI PRAVOSLAVNIH CRNOGORACA – neki primjeri iz starijih enciklopedija (2)

Piše: Vladimir Jovanović

„Enciklopedija Amerikana“, njen IX tom,  štampan je u Filadelfiji godine 1844, što će reći za života Petra II Petrovića, arhiepiskopa i mitropolita.

Prvi tom „Enciklopedije Amerikane“ odštampan je 1829. godine. To je jedna od najvećih univerzalnih enciklopedija, koja, naravno sa ažuriranim sadržajima, još uvijek izlazi – od 1995. na CD diskovima, a od 1997. i u on-line verziji. Na njenoj izradi je ukupno sarađivalo oko 6.500 autora!

Što su, dakle, američki enciklopedisti 1844. god. znali o Crnogorcima, tj. dalekoj, maloj evropskoj naciji, osobito autokefalnoj Crkvi čiji je Njegoš bio poglavar?

U članku „Montenegrins“ navodi se da su Crnogorci „1797. god. zbačili zavisnost od Turaka, formirali nezavisnu državu, poduprtu zaštitom Rusije“, te da se „njihov vladar naziva vladika, koji je, ujedno, duhovni i svjetovni vladar.“
Uz napomenu da Crnogorci govore „jezikom ilirsko-slovenskim“, „Enciklopedija Amerikana“ (na strani 13) dalje piše:

„Oni pripadaju Grčkoj crkvi, ali imaju vlastitoga patrijarha“.

Međutim, patrijarh, carigradski ili bilo čiji – onaj u Peći je zauvijek ukinut godine 1766, a u Rusiji od 1700. god. do 1917. god. patrijarh ne postoji, jer svu crkvenu vlast ima Sinod – nikakvu jurisdikciju, makar ni formalnu, nad Crkvom Crne Gore nije mogao imati.

Nove generacije enciklopedista sa engleskoga govornoga područja, nekih šest decenija i kasnije, razumljivo, raspolažu pouzdanijim podacima o autokefalnoj Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi.

Specijalizovana „Enciklopedija religije i etike“ , štampana je od 1908. do 1927. jednovremeno u Velikoj Britaniji i SAD (Edinburgu i Njujorku); objavljeno je ukupno 12 tomova, plus tom sa indeksom.

Utemeljitelj i najvećim dijelom urednik joj je bio Džejms Hejstings (James Hastings,  1852–1922), izuzetno učeni britanski sveštenik, doktor bogoslovije, takođe redaktor kapitalnoga „Biblijskoga rječnika“.

U tomu V-om „Enciklopedije religije i etike“ iz 1912. god. je objavljen članak „Istočna Crkva“ („Eastern Church“), sa najvažnijim podacima, između ostaloga, o njenoj istoriji i ustrojstvu:

„Liše onih hršćana drevnih zemalja u kojima je odavno raširila svoje granice, Pravoslavna crkva broji sada oko stotinu miliona vjernika, uključujući, od 9. stoljeća, i Ruse.

Pravoslavna crkva se sastoji od 14 samoupravljajućih crkava, to jest od crkava koje su potpuno nezavisne i autokefalne u odnosu na svoje unutrašnje administracije.

To su sljedeće crkve:

1. Vaseljenska patrijaršija Carigrada; 2. Patrijaršija Aleksandrije; 3. Patrijaršija Antiohije; 4. Patrijaršija Jerusalima; 5. Arhiepiskopija Kipra; 6. Crkva Rusije; 7. Crkva Grčke; 8. Mitropolija [Sremskih] Karlovaca; 9. Crkva Rumunije; 10. Crkva Srbije; 11. Arhiepiskopija Crne Gore; 12. Mitropolija Sibinja [Hermannstadt]; 13. Mitropolija Bukovine i Dalmacije; 14. Sveti manastir Sinaja [Arhiepiskopija Sinaja]...
Sve ove crkve, iako odvojene i nezavisne, opet čine jedno tijelo onoliko ukoliko one imaju: 1. istu vjeru; 2. iste modele upravljanja; i 3. iste principe bogosluženja [liturgije]” (str. 134).

Naredni, VI tom „Enciklopedije religije i etike“ donosi članak „Grčka pravoslavna crkva“, đe se opisuje istorijski razvoj Carigradske patrijaršije, sa hronologijom osamostaljenja nekih njenih prethodnih jurisdikcija.
„Slabljenje Turske tokom 19. stoljeća dovelo je do procesa koji je još u toku, a kojim pravoslavne nacije, oslobođajući se od svoga jarma, formiraju nezavisne države: Crnu Goru, Grčku, Srbiju, Rumuniju i Bugarsku“ (str. 425).

Od Grčke (Carigradske) crkve, napominje se, formirane su i autokefalne „slovenske crkve“, među kojima i Crkva u Crnoj Gori; o kojoj, u posebnome ođeljku, piše:
„CRNOGORSKA (CRNE GORE) CRKVA je postala autokefalna 1766. god, kada se Patrijaršija u Peći, čiji je ona bila dio, ukinula“.

Navodi se, dalje, da je za vrijeme knjaza Danila došlo do razdiobe crkvene i svjetovne vlasti (uz tipfeler da je to bilo „1862. god“).

„Crnogorska crkva broji otprilike 220.000 članova [vjernika] i sastoji se od dvije eparhije – Cetinjske, kojom upravlja mitropolit, sada je to Mitrofan, i od godine 1909. [tačnije, od 1876. godine – prim.a] Zahumsko-raške eparhije, kojom upravlja episkop, sada je to Kiril [Mitrović].

Oblasni episkopi obično se posvećuju u Rusiji.
Godine 1909. je donešen  zakon koji određuje da će parohijsko sveštenstvo dobijati plate od države [Zakon o parohijskom sveštenstvu].

30. decembra 1903. god/12. januara 1904. god. je stupio na snagu Zakon o Svetome Sinodu [Ustav Svetoga Sinoda u Knjaževini Crnoj Gori], koji se [Sveti Sinod] sastoji od mitropolita, episkopa, dvojice arhimandrita, trojice protoprezvitera i sekretara.

1. januara/14. januara 1904. promovisan je zakon o duhovnim sudovima [Ustav pravoslavnih konsistorija u Knjaževini Crnoj Gori]” (str. 431).

 (Nastavlja se)

Prvi dio ovoga serijala pročitajte OVDJE