NEKA SE SJEDINE NEBESA: Pokušaji uspostavljanja crkvene unije u Crnoj Gori (I)

Još od antičkih vremena prostor Crne Gore našao se na granici između hrišćanskog Istoka i Zapada. Kontrola nad Ilirikom bila je možda i najvažnija stavka u odnosima Rima i Konstantinopolja, koji će rezultirati i konačnim razlazom 1054. godine. Sve to je dovelo do toga, da na ovom prostoru dođe do sudara, nekad i otvorenog konfrontiranja između pripadnika dvije konfesije. Moćni predstavnici i jedne i druge crkve predano su radili na privlačenju Crnogoraca na svoju stranu. Međutim, u crnogorskoj istoriografiji, vrlo malo se obraćala pažnja na pokušaje stvaranja unije i na prilaženje Crnogoraca pod okrilje Rima. Dominantni pravoslavni karakter učinio je da se o tome govori sa stigmom. Ipak, to je jedan od značajnijih civilizacijskih procesa na ovom prostoru sa vjekovnim trajanjem i razičitim rezultatima. Ovaj rad je pokušaj da se taj proces rekonstruiše kroz istorijske faze i pokaže njegov značaj u zapadnoevropskom kontekstu.

Piše: Vukota Vukotić

Primanje hrišćanstva najveća je prekretnica u istoriji svakog evropskog naroda. To je čin koji uvodi u anale, civilizaciju i izvodi iz anonimne, amorfne mase paganstva na veliku pozornicu istorije. Stoga, prihvatanje Hristova nauka uvjek je duboko usađeno u korijene identiteta jednog naroda. Obično je to jedna fiksna tačka u vremenu, jedinstveni datum u kojem se prekida jedna, a počinje nova ere razvoja nekog naroda.

Tu tačku, najčešće su određivale savremene istoriografije, prihvatajući čin krštenja jednog vladara kao definitivni trenutak prelaska jednog naroda na hrišćanstvo. Međutim, u stvarnosti, svako pokrštavanje nekog naroda suštinski se mora shvatit kao intenzivan, manje ili više dugačak, često bolan, proces sveukupne transformacije društva. Jer primanje hrišćanstva ne znači samo prihvatanje nove vjere, već predstavlja, makar u teoriji, uključenje i postajanje dijelom jedinstvene hrišćanske nacije ili ekumene. Ovakvo shvatanje održalo se tokom čitavog Srednjeg vijeka i bilo je glavna prepreka u pojavi modernih nacija. Svi mislioci i filosofi, čak i u doba Renesanse, doživljavali su sebe pripadnike hrišćanskog, globalnog naroda. (G. Steiros, 2016:173) Na početku epohe dominacije sholastike, zajedno sa radovima Porfirija i Eurigena, isplivalo je pitanje ideja, tačnije, da li rodovi, kao opšte kategorije, postoje odvojeno ili samo kroz pojedinačne predmete. Na ovom pitanju došlo je do suprostavljanja učenja Platona i Aristotela, a odgovor na njega biće početni impuls filosofije humanizma. (M.Uzelac, 2003:284) Suprostavljenost dva velika sistema filosofije, često je uzimano kao najopštija asocijacija za mimoilaženje između Istoka i Zapada.

No, ono što je nastalo Teodosijevom podjelom Rimskog carstva 395. godine, nosiće daleko dublje razlike od bilo kog filosofskog učenja. Različiti istorijski putevi koji su vodili dva dijela nekad jedinstvenog Carstva, doveli su do toga da na prostoru njihovog bitisanja budu stvorene potpuno odvojene kulture, sa često kontradiktiktornim stavovima po mnogim pitanjima. Krešendo ovih razlika zbio se, sad već slavne, 1054. godine, kada nastaje prva šizma, definitivni raskol između Istočne i Zapadne crkve, međusobnim ekskomuniciranjem pape Grgura VII i vaseljenskog patrijarha Mihaila Kerularija. Taj jaz, koji je tom prilikom nastao, vremenom će se produbljivati, da bi svoj maksimum dosegao tokom IV krstaškog rata, kada zapadne sile osvajaju Konstantinopolj 1204. godine. Ipak, ono što nas najviše zanima u ovom radu su pokušaji njihovog ponovnog sastavljanja i konsekvenci koje su ti pokušaji ostavljali na prostor Crne Gore.

Iako od dosadašnje istoriografije teško priznata činjenica, da je srednjovjekovna Duklja posebna cjelina i da svojim samoniklim razvojem zaslužuje odvojenu naučno posmatranje, tek u novojim istraživanjima dobila je pun zamah. Čak šta više za romantičarsku istoriografiju XIX vijeka ovakve misli predstavljale su svojevrsnu jeres, jer su se trudili da krajnje nacionalistički tumače složeni koloplet kulturno-istorijskih i političkih dešavanja na Balkanu tokom kasne antike i ranog srednjeg vijeka (Pejović, 2001: 116). Ipak, objektivnost istraživanja i primjena naučnih postulata jasno su ukazali da se prostor Duklje istorijski razvijao samostalno i da zbog toga zaslužuje da bude izučavan kao posebna jedinica.

Prvi koji je predložio ovaj stav je hrvatski istoričar Fran Milobar početkom XX stoljeća. Na žalost, nije se mnogo „primio“ u jugoslovenskoj istoriografiji, koja je uklapala različite djelove nacionalih istorija u jedan novi svima prihvatljiv mozaik. Shodno tom obrascu, Dukljanska država iz ranog srednjeg vijeka tumačila se kao dio korpusa srpskih zemalja. (Ist. nar. Jug., 1957: 134) U tom maniru tretirana je i Zeta dinastije Balšića, koja se odvojila po raspadu nemanjićke države. Tek je donekle priznata samosvojnost vladarima iz dinastije Crnojevića, koji su svoju državu odbranili u ratovima sa srpskom Despotovinom. Dosadašnja crrnogorska istoriografija slijedila je pravce naslijeđene iz jugoslovenskog doba. Ostavši na uzusima „dualnog identiteta“ i prihvatajući teze o jednom (srpskom) stablu i različitim granama, među kojima je i crnogorska, iskrivljeno je prenošena i tumačena istorija Crnogoraca.

Tako u Istoriji Crne Gore, knj. II, tom 2, Ivan Božić objašnjava kako su Balšiće mletački i drugi izvori nazivali „srpskom gospodom“, dok se vidi iz originala dokumenta da je upotrijebljena fraza „signori de Schiavonia“. Slično je i sa Crnojevićima, pa se čini da je u našoj istorigrafiji široko rasprostranjen i primjenjljivan manir prevođenja Sloven/slovenski sa Srbin/srpski.

(Nastavlja se)