U okviru projekta „Evropski horizonti 1917, značaj i naučene lekcije“ objavljujemo eseje iz istorije, likovne umjetnosti i filma kojim ćemo dati pregled najznačajnijih momenata u posljednjih 100 godina koji su se desili u ovim oblastima u Evropi. Prvi esej koji ćemo objavljivati u nastavcima napisao je istoričar Boban Batrićević.
Širenje Evrope i Evropa danas
Mada je Margaret Tačer još ranije postavila pitanje da li se Velikoj Britaniji isplati učešće u evropskoj zajednici i pored neuspjeha na stvaranju jedinstvenog sistema kolektivne evropske bezbjednosti nezavisnog od NATO saveza te porastu euroskepticizma na Zapadu, evropska zajednica je 1986. godine organizovala zajedničko tržište i slobodan protok robe, radne snage i kapitala.
To je Evropljane znatno više učinilo Evropljanima. Donošenjem Mastrihtskog ugovora 1992. godine formalizana je evropska zajednica najsličnija današnjim okvirima koje poznajemo – stvorena je Evropska unija koja je imala 12 članica (Francuska, Njemačka, Velika Britanija, Belgija, Holandija, Luksemburg, Italija, Španija, Portugalija, Grčka, Danska i Republika Irska).
Pored njih zapadnoevropskome krugu civilizacije pripadale su svakako zemlje Skandinavije, Austrija, Švajcarska, koje su s evropskom zajednicom imali tijesnu saradnju prethodnih decenija i smatrale se slobodnim svijetom, ali i neki djelovi Centralne Evrope.
Godine 1995. u EU će ući još Austrija, Finska i Švedska. Demokratizacija nekadašnjega Istočnoga bloka veoma brzo je dovela do značajnih rezultata.
Centralnoevropske države poput Češke, Slovačke, Mađarske i naročito Poljske doživjeće veliki ekonomski rast.
Tranzicija izvršena u tim zemljama bila je veoma uspješna.
Od zemalja koje su bile asocijacija za nerazvijenost i siromaštvo tokom četrdeset godina, za nešto više od deceniju taj dio Evrope postao je prepoznatljiv po svojem napretku.
Evropski fondovi za razvoj pragmatično su iskorišćeni, a puno se radilo i na popularizaciji evropskih vrijednosti.
Za razliku od tih zemalja, nekadašnja komunistička Jugoslavija koja je bila izuzetak u komunističkome svijetu jer je za razliku od „narodnih demokratija“ bila znatno liberalnija i ekonomski razvijenija zahvaljujući zapadnim kreditima i forsiranju trećega puta kroz Pokret nesvrstanih, usljed unutrašnjih centrifugalnih sila nakon demonopolizacije komunističke partije raspašće se u krvavome građanskom ratu koji je vođen od 1991. do 1995. godine.
Na njenoj teritoriji nići će nove države od kojih će Slovenija ekonomski prednjačiti.
Većina zemalja socijalističkoga lagera shvatila je prednosti evropskoga načina funkcionisanja sistema i kvaliteta života te se brzo preorjentisala na evropejstvo.
Neke su zemlje to uradile zbog ekonomskih perspektiva, neke zbog otklona prema Rusiji, poput pribaltičkih zemalja. Sve će to biti krunisano njihovim prijemom u EU 2004. godine.
To je ujedno i najveće proširenje Evrope do sada jer je odjednom u paketu uniji pristupilo deset zemalja.
Nakon toga ući će još tri zemlje koje su pripadale nekadašnjem komunističkom svijetu (Bugarska, Rumunija, Hrvatska). Ovoliki priliv članstva znatno je usložnio evropski sistem koji se svake godine na neki način dograđivao i reformisao.
Stare članice koje su iznijele evropski sistem i učinile ga karakterističnim nijesu u potpunosti zadovoljne novim izgledom unije, što uostalom pokazuju napori evropskih lidera da svakodnevno posvećuju pažnju daljem razvoju EU.
Naročito usložnjavanje situacije u EU pojavilo se nakon britanskoga referenduma na kome je odlučeno da Velika Britanija napušti uniju.
S Britanijom ili ne jasno je da EU ima svoj identitet, svoje horizonte, ali i probleme.
Iako se Evropa ujedinjavala tokom decenija poslije rata, izgubio je ovaj kontinent prvijenstvo u svijetu.
Još poslije 1918. postalo je očevidno da Amerika i Rusija preuzimaju svjetsku dominaciju, kojima su se u međuvremenu približile i poremetile bipolarni svijet sile poput Kine.
Sve veće prisustvo kineskih investitora na teritorijama koje se smatraju „evropskim“ pokazatelj su nove prekompozicije na svjetskoj sceni.
Evropu kao da koči taj frojdovski „narcizam malih razlika“ pa je uveliko razapeta između slavne prošlosti i neizvjesne budućnosti.
Današnji njeni okviri preuski su za tradiciju koju vuče.
No, ljudska prava i individualne slobode, kulturne osobenosti i pragmatični način razmišljanja nešto je što krasi Evropljane i dalje.
Epilog
Posljednjih sto godina bile su sve samo ne sto godina samoće.
Ukliještena između Amerike i Rusije Evropa se hrvala i dva put dizala iz pepela.
Od 1917. godine do danas naučila je mnogo. Kulturna memorija ispunjena imperijalizmom i holokaustom zahtijevala je izmjenu načina mišljenja i pogleda na svijet.
Zahvaljujući tome procvjetao je obrazovni sistem i Evropa je počela da promoviše toleranciju.
Mnogi „neevrepoljani“ i „euroskeptici“ van EU, ipak zaćute pred činjenicom da se najbolji univerziteti nalaze u Evropi.
I redovno prihvataju evropski stil života kao civilizacijsko dostignuće. Ta udobnost života u većini zemalja zapadne Evrope škrto se čuva.
Na svaki mogući potres i pored toliko izmijenjenog sistema obrazovanja, budi se kod netolerancije.
Aktuelna migrantska kriza najbolji je pokazatelj činjenice da tolerantni umijemo biti samo u slučaju kad tu tolerantnost ne treba pokazati na djelu.
Od 11. septembra 2001. godine u Americi opšti strah od terorističkih napada postao je sastavni dio evropskog života.
Teroristički masakri širom Evrope djeluju kao pogonsko gorivo za evropsku radikalizaciju.
Pošto su islamski ultrasi uglavnom preuzimali odgovornost za ova ubijanja, naglo jača antiislamsko raspoloženje među hrišćanskom Evropom.
Sve to utiče na popularnost desnih i nacionalističkih pokreta koji u mnogim državama već prelaze 25% podrške birača.
Bezbjednosna budućnost ne izgleda nimalo optimistično.
Nada ostaje upravo u tome međuratnom iskustvu koje Evropa ima, iskustvu iz kojega može puno da nauči.
Sve evropske institucije nastale nakon Drugog svjetskog rata stvorene su da se greške iz prošlosti ne bi ponovile.
Segment koji nije pomenut u toku eseja ostavljen je namjerno za kraj – u pitanju je globalizacija.
Fenomen koji se javio s pojavom masovne kulture i proizvodnje, a koji se intenzivirao nakon 1989. godine.
Globalizacija koja briše kulturne, rasne i državne granice počiva na razmjeni ideja i ekonomskih iskustava dovodi do jačanja internacionalizma, ali i do određenih negativnih pojava.
Istina je da se u svijetu globalizacije smanjuje nepismenost, povećava životni vijek, smanjuje stopa siromaštva, jača životni standard, mada nasuprot tome stoje uništavanje životne sredine, jačanje međunarodnih korporacija i smanjenje radničkih prava, hegemonija potrošačke filozofije.
Džozef Štiglic s pravom je nazvao svoju kultnu monografiju „Protivrječnosti globalizacije“.
EU kao zajednica koja počiva na internacionalizmu nije mogla postati imuna na globalističke tokove, već je naprotiv ona postala i njihov promoter i njihov taoc.
Vrijeme će pokazati koliko će i kako globalizacija izmijeniti evropski kontinent, ali je sigurno da taj trend stvara više Evropljana.
Ja iskreno vjerujem u Evropu
Kao neko ko dolazi iz zemlje koja je na putu ulaska u EU vidim evropske prednosti i mane.
Uzevši u obzir istoriju Crne Gore, njen nestanak 1918. godine, pa uskrnuće 1945. te ponovnu obnovu 2006. i naše socijalno-ekonomske gabarite, smatram da je njeno mjesto u uniji.
Crna Gora je već više milenijuma dio evropskog kulturnog kruga, svo njeno kulturno nasljeđe ima evropski šmek.
To je danas država-unija svih njenih naroda koji je naseljavaju, tako da ulazak u EU za nas predstavlja nastavak izgradnje crnogorskoga građanskog puta.
Jer Evropa je prebrodila sve izazove i uvijek se vraćala sebi.
Od kontinenta koji je „nepoželjne“ slao u logore do kontinenta đe LGBT populacija počinje da uživa rođenjem zagarantovana prava, Evropa je po mnogo čemu postala brend.
A ako misli na budućnost, Evropa ne treba da se plaši migranata već Evropljana.
(Kraj)
Tekst je urađen u okviru projekta “Evropski horizonti 1917. godine – značaj i naučene lekcije” koji je finansijski podržala Evropska komisija kroz program Evropa za građane. Sadržaj je isključiva odgovornost Centra za demokratsku tranziciju i ni na koji način ne odražava stavove donatora.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR